Για να θυμούνται οι παλιοί και να μαθαίνουν οι νεότεροι: βουνιές ή σβουνιές ή βουϊδιές

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΕΥΑΓ. ΚΟΥΡΤΕΣΙΩΤΗΣ

ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΑ ΚΑΥΣΙΜΑ ΑΛΛΗΣ ΕΠΟΧΗΣ
Οι βουνιές στην θέρμανση, στο προσάναμα, στην μόνωση, στην λίπανση

Οι βουνιές, ή σβουνιές είναι οι κοπριές της αγελάδας. 

Για τους ανθρώπους που ζούσαν επί αιώνες μαζί με τα ζώα τους στα χωράφια τους, οι βουνιές είναι ένα πολύτιμο υποπροϊόν της κτηνοτροφίας με πολλές χρήσεις. Οι σημερινοί άνθρωποι της πόλης δεν μπορούν να φανταστούν την καθημερινή χρησιμοποίηση της κοπριάς στο νοικοκυριό τους πέρα απο την ευκαιριακή χρησιμοποίηση της ως λίπασμα.

Φωτογραφία: Ιωάννης-Όμηρος Ντάφος

ΠΩΣ ΖΕΣΤΑΙΝΟΝΤΑΝ ΠΑΛΙΟΤΕΡΑ ΣΤΟΝ ΚΑΜΠΟ

Την κατάλληλη στιγμή, τώρα που αρχίζει ο «διάλογος» για την τιμή του πετρελαίου και το πώς θα βγάλουν τον χειμώνα οι αδύναμοι, το κείμενο του καλού φίλου Ιωάννη – Όμηρου Ντάφου από την Ματαράγκα Καρδίτσας αποδεικνύεται εξαιρετικά επίκαιρο και προτάσσεται ως λύση, υπό την προϋπόθεση βεβαίως να ξεπεραστούν ορισμένες αναστολές...
"Ας δούμε πως εξασφάλιζαν την καύσιμο ύλη παλιά. Ο μαύρος σορός που είναι κάτω και πίσω από τις κυρίες είναι κοπριά αγελάδας. Την ανακάτευαν με άχυρα και ίσως με λίγο νερό μέχρι να γίνει κάπως εύπλαστη. Μετά έκαναν στρόγγυλα κομμάτια όπως μία μεγάλη πιατέλα 3-5 πόντους ύψος και τα κολλούσαν σε τοίχους όπως φαίνεται αριστερά στην φωτογραφία. Επίσης τα έβαζαν σε σκεπές από τσίγκο για να ξεραθούν. Αυτό εμείς το λέμε "βουνιές". Αρκετοί πήγαιναν σε σημεία που μαζεύοντας πολλές αγελάδες (σταλός) και μάζευαν έτοιμες "βουνιές" οι οποίες επειδή ήταν σε μικρά κομμάτια ή σπασμένες τις έλεγαν "τρίματα".Το υπόλοιπο της κοπριάς που έμεινε το έριχναν στον κήπο ή στο χωράφι και έτσι αν και αγράμματος ο κόσμος τότε υπηρετούσε την ανακύκλωση και την οικολογία.Παρατηρείστε την άνεση και φυσικότητα πού ποζάρουν και την εξοικείωση πού είχαν με τα ζώα και τις μυρωδιές (ενώ ορισμένοι "δήθεν" σήμερα........)"

Φωτογραφία: efi karani-Αποξηραμένα κόπρανα αγελάδας (Βουνιές)

Χρησιμοποιούνταν για καύσιμη ύλη (Θέρμανση & μαγείρεμα )

δεκαετία 50' , Καρδίτσα

Τα παιδιά αναλάμβαναν να γεμίζουν τον κουβά με τις κοπριές όταν βγαίναν στα χωράφια μαζί με τα ζωντανά και η γιαγιά ήταν αυτή που τις έπλαθε και τις έβαζε να ξεραθούν . Αργότερα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για καύσιμη ύλη κατά κύριο λόγο στους φούρνους του σπιτιού για να καεί η γάστρα!
Πολυμελείς οικογένειες ζεσταίνονταν σε μπουχαρί με βουνιές, αυτός ήταν ο τρόπος θέρμανσης στον κάμπο.

ΒΟΥΝΙΑ: ΦΡΕΣΚΙΑ και ΑΦΡΑΤΗ!

Οι βουϊδιές

Βρισκόμαστε σε μια εποχή που συχνά ακούμε για εναλλακτικές πηγές ενέργειας. Μία από αυτές ήταν –και στην Βωλάξ– η "βουϊδιά" (βοϊδιά <βόιδι> βόδι), η (ξερή) κοπριά της αγελάδας...

Φωτογραφία: http://volax.gr/

Είναι γνωστό ότι οι στεγνές σβουνιές σε πολλά μέρη της Ελλάδας, όπου δεν υπάρχουν ξύλα, χρησιμοποιούνται ως καύσιμη ύλη. Ο Ηλίας Πετρόπουλος [Το Ταντούρι και το Μαγκάλι, Νεφέλη, 1994, σελ. 24 κ.ε.] γράφει: «Οι νέοι μας ίσως ν' αντιμετωπίζουν τη σβουνιά σαν βρομερή και περιφρονητέα καύσιμη ύλη. Πρόκειται για λάθος. Ως γνωστόν, στην κάφτρα του τσιγάρου αναπτύσσεται θερμοκρασία 700-800 βαθμών Κελσίου. Άλλωστε, η κινέζικη κουζίνα βασίζεται στο μικρό θερμαντικό επίκεντρο –γι' αυτό η κινέζικη κατσαρόλα (σσ. γουόκ) έχει σχήμα κώνου. Με μια σβουνιά ο κινέζος έψηνε το φαγητό του μέσα σε 3-10 λεπτά της ώρας. Οι σβουνιές είχαν τόση θερμαντική δύναμη που τις χρησιμοποιούσαν ακόμη και οι σιδεράδες. Ο γλύπτης Φιλόλαος μου αφηγήθηκε πως κοκκίνιζαν με αναμμένες σβουνιές τα σιδερένια στεφάνια των τροχών.

»Οι καμπίσιοι έλληνες μαγείρευαν και ζεσταινόντουσαν με σβουνιές. Κλασσικό παράδειγμα οι καραγκούνηδες της Θεσσαλίας. Στον ελώδη κάμπο της Θεσσαλίας (αλλά και του Ρουμλουκιού) τα πουρνάρια, τα τσαλιά και οι κληματόβεργες ήσαν μια πολυτέλεια. Τα κλαριά των πουρναριών τα είχανε για τον φούρνο. [...] Για να είναι οι σβουνιές χρησιμοποιήσιμες σαν καύσιμη ύλη έπρεπε να είναι εντελώς ξερές. Η επί τούτω μέθοδος ήτο πανάρχαιη: χούφτωναν τιις σβουνιές από χάμω και τις σφενδόνιζαν στον τοίχο του σπιτιού, όπου έμεναν κολλημένες ώσπου να ξεραθούν απ' τον ήλιο. Μετά ξεκολλάγανε τις στεγνές σβουνιές και τις ντανιάζανε για τον χειμώνα».

Στο χωριό για να τρυγίσουν τα μελίσσια κράταγαν αναμμένες τις βουϊδιές, τις κάπνιζαν. Ήταν ο πιο εύκολος τρόπος για να παράξουν καπνό. Ήδη από την Αρχαία Ρώμη, ο Δίδυμος, έγραψε για τις μέλισσες: «Για να πλησιάσουμε στα μελίσσια χρησιμοποιούμε καπνό από σβουνιά ή από δεντρομολόχα. Κι εκείνος που θα τρύγησει πρέπει ν' αλείφεται με χυλό από δεντρομολόχα για να μην τον κεντούν οι μέλισσες. Ωφέλιμο δε είναι [...] και το άνθος του σχίνου». Στην "Ρωμιοσύνη", ο ποιητής λέει τη φράση «...καπνίζουν τη σβουνιά» για να δείξει τη στέρηση. Οι κυψέλες στην Ρητίνη Πιερίας ονομάζονταν "κνάκια". Ήταν φτιαγμένες από "λυγιά" και τις επάλειφαν με κόπρανα αγελάδας και χώμα. Το μείγμα αυτό έσφιγγε τόσο που ούτε σκουλήκια δεν μπορούσαν να μπουν μέσα. [Γυμνάσιο Ρητίνης, Παναγιώτης Αραπάκης, 2010]

Φωτογραφία: http://volax.gr/

Ακόμη, με τον καπνό της σβουνιάς έδιωχναν τα κουνούπια. Γι' αυτό οι καραγκούνηδες, για να σωθούν από την θανατηφόρο ελονοσία, κοιμόντουσαν πλάι σε αναμμένες σβουνιές. [Πετρόπουλος, ο.π. σ. 25] Έχουμε αναφέρει στην σελίδα της καλαθοπλεκτικής, για το παλιό κοφίνι (αρχές του 1900 – φτιαγμένο από τον μπαρμπα-Μαθιό Φυρίγο ή "Ντουντό") που υπάρχει στο λαογραφικό μουσείο του χωριού και ήταν αλειμμένο με βουϊδιές. Γι' αυτά τα κοφίνια διαβάζουμε και στον Πετρόπουλο: «Το στάρι και το αλεύρι τα αποθηκεύανε στο σπίτι μέσα σε κοτσέλες. Η κοτσέλα ήτο ένα μεγάλο κοφίνι, επιχρισμένο με σβουνιά. Ενδεχομένως, αυτό το πασάλειμα με σβουνιά να απομάκρυνε τα μαμούνια του σταριού και τα σκουλήκια του αλευριού».

Στην Ήπειρο την βουϊδιά την λένε "βολιτιά" [Πετρόπουλος, ο.π. σ.25] (σσ. Στην Αρχαία Ελλάδα "βολίτινον" ονόμαζαν τα κόπρανα του γαϊδάρου). Στο Κοίλι Ευβοίας η λέξη "βουλιθισμένα" σημαίνει σκεπασμένα με κόπρανα αγελάδων. [Κώστας Φρυγανιώτης] Στο Κρίκελλο Ευρυτανίας χρησιμοποιούσαν άλλοτε τη ξηρή σβουνιά ως αιμοστατικό φάρμακο αλλά και για την επούλωση των πληγών και τραυμάτων. [Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο, Μαρία Αντωνίου]

ΠΗΓΕΣ:
https://www.facebook.com/Nomoskarditsas
http://thesfok.blogspot.gr/2016/11/blog-post.html
http://actimon.blogspot.gr/
http://volax.gr/