Ιστορικά στοιχεία από το 1810 έως και τις μέρες μας
Ως τα σήμερα την αρχαιότερη αναφορά του χωριού τη συναντήσαμε στις 7 Ιανουαρίου 1810, όταν πέρασε από εδώ ο Άγγλος περιηγητής Λήκ, πηγαίνοντας προς την κοντινή Επισκοπή. Αυτός βρήκε τη Γελάνθη να έχει 30 σπίτια, βλ Η Θεσσαλία του 1805-1810, από το ημερολόγιο του άγγλου περιηγητή WILLIAM LΕΑΚΕ, Μετάφραση Γ.Δ. Στάθη Βόλος 1969, σελ. 135. Την ίδια εποχή 1810 ήταν τσιφλίκι του Βελή Πασά, γιου του Αλή Πασά.
Σύμφωνα με την παράδοση, το χωριό μετά τον Αλή και Βελή πέρασε στα χέρια κάποιου Λιακά. Στην πραγματικότητα όμως ως τα σήμερα έχουμε άγνοια για τους κατέχοντες το χωριό από το 1822 ως την απελευθέρωση της Θεσσαλίας το 1881, εποχή κατά την οποία πέρασε στα χέρια του γαιοκτήμονα Χρηστάκη Νικ. Ζωγράφου. Η οικογένεια αυτή κατείχε το χωριό για 40 χρόνια, δηλ από το 1881 έως την 8-8-1921, ημερομηνία κατά την οποία οι κάτοικοι αγόρασαν το χωριό τους, για 4991 δρχ. και 70 λεπτά το κάθε μερίδιο με υποχρέωση να το πληρώσουν με ετήσιες δόσεις, με τόκο σε κάθε δόση 6%, από την Ελένη χήρα του Σόλωνα Χρ. Ζωγράφου και την ανήλικη τότε θυγατέρα της Δομνίκη, βλ. υποθηκοφυλακείο του Μουζακίου.
Την ίδια εποχή μοιράσθηκε σε 75 1/8 ιδιωτικές «οικογενειακές» μερίδες και το 1985-86 έγινε ο πρώτος αναδασμός του. Η πληροφορία του Λήκ (30 σπίτια) μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι το σημερινό χωριό είναι κτισμένο σ' αυτή τη θέση πριν από το 1810 και ότι είχε μια συνοικία, αφού στη μελέτη που θα ακολουθήσει, θα δούμε ότι τα σπίτια ήταν 20 με το διοικητήριο του Ζωγράφου. Άρα από το 1810 έως το 1910 καταστράφηκε, μια παρόμοια με τις άλλες, κολιγική συνοικία, της οποίας τη θέση αγνοούμε, δείτε το διάγραμμα
Σύμφωνα με την παράδοση, ο Αλή Πασάς θέλοντας να ανασυγκροτήσει την επικράτειά του και να δημιουργήσει κεφαλοxώρια, συγκεντρώνοντας τα μικρά διάσπαρτα χωριά σε ένα, κάλεσε και τους Γελανθιώτες να συσπειρωθούν στο Μαυρομμάτι, αλλά οι κάτοικοι δε δέχθηκαν την πρότασή του. Χαρακτηριστικό για την ιστορία είναι το ακόλουθο ποίημα:
«Αλή Πασάς προβόδησε ασκέρι και τους πιάνει άνδρες, γυναίκες και παιδιά στο κούτσουρο τους βάνει προβόδησε στα Τρίκαλα πολλά χωριά να φκιάξει να τους μοιράσει, στα χωριά χωράφια να δουλέψουν όσο να ζήσουν λευτεριά ποτέ να μη γυρέψουν».
Το γεγονός ότι δεν έχουμε πληροφορία αν ο Αλής οργίστηκε με την απάντηση των χωρικών, αλλά αντίθετα τους έδωσε και μία κεραμίδα νερό (ένα κανάλι από κεραμίδα με νερό) από την πηγή του Αγίου Γεωργίου του Μαυρομματίου, μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι κάποια ιδιαίτερη συμπάθεια έτρεφε ο Ίδιος προς αυτούς ή η ερωμένη του Βασιλική, η οποία τον επηρέαζε σε μεγάλο βαθμό, αφού όπως λένε, αυτή έκτισε την παλαιά εκκλησία του χωριού. Η παραχώρηση, όμως ενός καναλιού νερού από τον Αλή στους Γελανθιώτες προκάλεσε διαμάχη στα χωριά Μαυρομμάτι και Γελάνθη που κράτησε έως το 1930.
Αι Γιώργια
1000 περίπου μέτρα νοτιοανατολικά από το κέντρο του χωριού με 500 στρέμματα έκταση, που συνορεύει ανατολικά με τη θέση Λεπτοκαρυά, δυτικά με τη θέση Ρυζάκι, νότια με τα Κιούρκα και τον Μαυροματιανό ποταμό, Βόρεια με τις Μπάκες και τον Παλαιόμυλο. Η περιοχή καλλιεργείται εκτός από το κέντρο της, 2 στρέμματα έκταση, που σήμερα μοιάζει με ισοπεδωμένο γήλοφο και που ανήκει στα περιουσιακά στοιχεία της εκκλησίας του Αγίου Γεωργίου του χωριού. Στο γήλοφο αυτόν υπάρχει εικονοστάσι του Αγίου Γεωργίου κτισμένο πριν το 1905 και ερείπια κτίσματος με ογκόλιθους από πωρόλιθο. Πιθανόν εδώ ήταν ο ναός του Αγίου, κοντά στον οποίο περί τό 1986 ανοίχθηκε τάφρος για γεώτρηση, στον πυθμένα της οποίας αποκαλύφθηκε στρώμα πετρωμάτων, όμοιο με αυτό της κοίτης του κοντινού Πάμισου ποταμού. Αυτό μας δείχνει ότι από εδώ περνούσε κάποτε το ποτάμι αυτό. Λένε ότι εδώ στρατοπέδευσαν οι Ρωμαίοι. Ολόκληρη την περιοχή εκχέρσωσε ο Ζωγράφος και την καλλιεργούσε ως το 1921. Από τα ατμαροτρά του και κάτω από το άγρυπνο μάτι του επιστάτη του Κυριάκου, περί του 1905 ανασύρθηκαν πολλά χρυσά πεντόληρα, Κωνσταντινάτα, και άλλα νομίσματα της Βυζαντινής εποχής.
Περί το 1945 στην βορειοδυτική πλευρά των ερειπίων βρέθηκαν ομαδικοί τάφοι, χαρακτηριστικό των οποίων ήταν τα μεγάλα κρανία, οι καθαρές οδοντοστοιχίες και τα πολλά μικρά παιδιά. Επίσης βρέθηκαν πολλοί πέτρινοι τάφοι σε βάθος 1,50 μέτρο και σε έκταση 120 περίπου στρεμμάτων. Περί το 1940 βρέθηκε μπρούτζινο σύμπλεγμα 15 χ 25 εκατοστών με παράσταση τον αγωγιάτη να σέρνει από το χαλινό το φορτωμένο ζώο του.
Σε ολόκληρη την περιοχή έχουν βρεθεί κατά καιρούς νομίσματα χρυσά βυζαντινά με τους Αγίους Κων/νο και Ελένη χάλκινα και δαχτυλίδια, στεφάνια από φύλλα δένδρου, χρυσά Αλεξανδρινής εποχής, αντικείμενα πήλινα και χάλκινα και νόμισμα χρυσό αναπαριστόνον τους αρχιερείς με τις ράβδους τους από την μια όψη, και από την άλλη σκαλιστή κορόνα. Επίσης, οι γεωργοί συχνό ακμη και σήμερα, ανασύρουν αντικείμενα αρχαίων και βυζαντινών χρόνων. Από όλα τα παραπάνω στοιχεία και ευρήματα συμπεραίνουμε ότι στην περιοχή αυτή ήταν αρχαιοβυζαντινός οικισμός που με την πάροδο των εκατονταετηρίδων μεταφέρθηκε στη σημερινή Γελόνθη, αφού και η στοματική παράδοση λέει ότι εδώ ήταν παλαιό το χωριό.
ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ ΕΔΩ: http://www.gelanthi.gr/
Πηγή: http://www.gelanthi.gr/