Αθήνα, 17 Δεκεμβρίου 2023
Κύριε καθηγητά,
Σας εύχομαι κάθε επιτυχία στα νέα σας καθήκοντα του περιφερειάρχη.
Επιτρέψτε μου, ωστόσο, να συνοδεύσω τις ευχές μου με κάποιες σκέψεις, που εδράζονται στη διαπίστωση ενός πανελλαδικού φαινομένου, που παρουσιάζει αυξητικές τάσεις με καλπάζοντες ρυθμούς και προσδιορίζει το πολιτικό μας σύστημα: την τεράστια αποχή, τόσο στις εθνικές όσο και στις αυτοδιοικητικές εκλογές. Σε μερικές περιπτώσεις, όπως στον Δήμο Αθηναίων, η εκλογική συμμετοχή υπολείπεται κατά πολύ το όριο δημοκρατικής νομιμότητας και λαϊκής αποδοχής. Και η αποχή αποτελεί τη βροντερή φωνή διαμαρτυρίας εναντίον των αιρετών. Η αναστροφή του κλίματος είναι εμφανώς δύσκολη, όχι και ακατόρθωτη. Και επειδή οι επιτυχίες δεν είναι θεόσταλτες, σκέφτηκα πως θα ΄ταν πολλαπλά χρήσιμο να συνεισφέρω κάποιες σκέψεις, ώστε με κατάλληλη επεξεργασία και επιμονή να αποκτήσουν πρακτική ωφελιμότητα, που θα ανταποκρίνεται στις προσδοκίες του πολίτη.
Στον πυρήνα της σκέψης μου είναι η διαπίστωση ότι οι αιρετοί έχουν δύο εναλλακτικούς δρόμους να ακολουθήσουν: είτε να γίνουν διαχειριστές της εξουσίας και να τους απορροφήσει η καθημερινότητα, προκαλώντας, αναπόφευκτα, αύξηση του εύρους της αποχής, που οδηγεί στον αργοθάνατο της δημοκρατίας, είτε να γίνουν οραματιστές, έχοντας ως οδηγό την προτροπή του μεγάλου Γερμανού ποιητή Μπέρτολτ Μπρεχτ: «είμαι ρεαλιστής, επιδιώκω το ανέφικτο», που οδηγεί στα υψηλά. Στην πρώτη περίπτωση, ουδέν έχω να συνεισφέρω ως απλός πολίτης και (παν-)Θεσσαλός που κατάγεται από την Καρδίτσα –την ημιορεινή από πατέρα, την αγραφιώτικη από μητέρα-, γεννήθηκε και μεγάλωσε στα Φάρσαλα-Λαρίσης, έζησε στη Νέα Αγχίαλο-Μαγνησίας, έχει στενούς δεσμούς με τα Τρίκαλα, διαμένει στην Αθήνα, συνδέεται ακαδημαϊκά με τη Βρετανία και ταξίδεψε σε κάθε γωνιά της γης.
Στη δεύτερη περίπτωση έχω να συμβάλω με υλοποιήσιμες και, εν πολλοίς, ανέξοδες ιδέες. Ιδέες εν είδει προτάσεων που ξεκινούν από μια γενικευμένη, θα τη χαρακτήριζα πάγκοινη, διαπίστωση: η Θεσσαλία και, ειδικότερα, ο καταγωγικός νομός μου, όπου και το πατρικό μου, η Καρδίτσα, καθώς και η πόλη που μεγάλωσα, τα Φάρσαλα, βιώνουν χρόνια παρακμιακή πορεία. Όσο και να επιχειρηθούν οικονομικές/τεχνοκρατικές θεραπείες, αυτή δεν αναστρέφεται. Τόσο η διεθνής όσο και η ελληνική εμπειρία επιβεβαιώνει μια απλή αλήθεια: το Χάρβαρντ, το Καίμπριτζ, η Σορβόννη και τα άλλα φημισμένα ιδρύματα μάθησης, αποδεικνύονται ανεπαρκέστατα να προσφέρουν λύσεις σε παρατεταμένες παρακμιακές καταστάσεις. Την εξήγηση αυτού του παράδοξου φαινομένου μας τη δίνει ο Πλάτωνας στη διαπίστωσή του ότι «στις κοινωνίες δεν υπάρχουν οικονομικές κρίσεις αλλά πνευματικές, που προκαλούν όλα τα υπόλοιπα δεινά». Και όσο επιχειρείται η επίλυση των οικονομικών κρίσεων με τεχνοκρατικά μέτρα τόσο οι κρίσεις βαθαίνουν.
Τον Πλάτωνα συμπληρώνει ένας άλλος μεγάλος νόας της αρχαιότητας, ο Θουκυδίδης –στον οποίο εδράζεται το γνωστικό μου αντικείμενο, της Γεωπολιτικής-, ο οποίος καθοδηγεί την παγκόσμια σκέψη, εκτός από τη γενέτειρά του, την κρατική Ελλάδα, που τον απέβαλε από το εκπαιδευτικό της πρόγραμμα. Ο Θουκυδίδης μας νουθετεί από τον τάφο του ότι οι κρίσεις είναι η συνέπεια έλλειψης ΙΣΧΥΟΣ. Και διευκρινίζει ότι η ισχύς δεν ταυτίζεται με τη «σκληρή» (στρατιωτική) αλλά, πρώτιστα, την «ήπια», μέσω της οποίας επιτυγχάνεις αυτό που θέλεις χωρίς τη χρήση βίας. Γι΄ αυτό η ήπια ισχύς ταυτίζεται με τον πολιτισμό σε όλες τις πτυχές του: παιδεία, γλώσσα, θρησκεία, πνευματική και αγροδιατροφική παραγωγή κ.ο.κ.
Κύριε καθηγητά,
Τη θουκυδίδεια ήπια ισχύ θα ήθελα να εξειδικεύσω στις προτάσεις που ακολουθούν.
Η πρώτη είναι η δημιουργία δύο «τραπεζών δεδομένων», για την αξιοποίηση του ανεκτίμητου και παντελώς αγνοημένου θεσσαλικού ανθρώπινου κεφαλαίου: η «Τράπεζα Αποδήμων Θεσσαλών» και η «Τράπεζα Ενδήμων Πολιτών». Η πρώτη, αφορά την αξιοποίηση των εκτός Περιφέρειας αξιόλογων και διαπρεπών Θεσσαλών με την καταγραφή βιογραφικών (ονόματα, διευθύνσεις, ειδικότητες κ.λπ.), ώστε να κληθούν να προσφέρουν εθελοντικά και αφιλοκερδώς με τις ιδέες, τις γνώσεις, τις γνωριμίες και τις όποιες επιρροές διαθέτουν. Στόχος είναι η ανάταξη της Θεσσαλίας πάνω στα συγκριτικά πλεονεκτήματά της και η ανάδειξή της σε παγκόσμιο κέντρο πολιτισμού και του αγροδιατροφικού τομέα. Η ίδρυση σχετικού Γραφείου στην έδρα της Περιφέρειας και η ανά διετία συνάντηση, εν είδει «ανταμώματος», θα συμβάλει στην υλοποίηση και ενίσχυση της ιδέας.
Η δεύτερη προτεινόμενη «τράπεζα», αφορά την αξιοποίηση γόνιμων και πρωτότυπων προτάσεων από τους ενδημούντες στην Περιφέρεια πολίτες. Οι προτάσεις αυτές θα κυμαίνονται από ευρεσιτεχνίες, ώστε να προωθούνται κατάλληλα με την υποστήριξη της Περιφέρειας, μέχρι προτάσεις βελτίωσης της καθημερινότητας. Με τον τρόπο αυτό θα ενεργοποιηθεί το ενδιαφέρον του πολίτη για συμμετοχή στα κοινά, που αποτελεί την πανάρχαια παράδοση του ελληνισμού και ανακόπηκε με τη δημιουργία του ελλαδικού κράτους της αντιπροσωπευτικής «δημοκρατίας» από, κατεξοχήν, επαγγελματίες πολιτικούς που γεννά τζάκια, νεποτισμό και διαφθορά.
Ωστόσο, η σύσταση των δύο τραπεζών αφ΄ εαυτής ουδέν θα προσφέρει εάν δεν συνδυάζεται με στόχους για την υλοποίηση των κύριων συγκριτικών πλεονεκτημάτων της Θεσσαλίας. Και τα πλεονεκτήματα αυτά είναι ο πρωτογενής τομέας και το πολιτισμικό κεφάλαιό της. Εισερχόμενος ο επισκέπτης στις θεσσαλικές πόλεις, ρυμοτομικά, οι κεντρικές τουλάχιστον οδικές αρτηρίες, θα πρέπει να τον προϊδεάζουν για το συγκριτικό πλεονέκτημα της καθεμιάς ή, ακόμα, και για τη στρατηγική της στόχευση. Η τουρκική και η κινεζική εμπειρία είναι άκρως διδακτική.
Οι Τούρκοι, ως δεινοί γεωπολιτιστές, έχουν καθιερώσει τη μικρασιατική Σμύρνη σε αιγαιακή Σμύρνη, διότι αυτό εξυπηρετεί τον μεγαλοϊδεατισμό τους με τις αυθαίρετες αξιώσεις στο Αιγαίο. Η επιγραφική αναφορά «Αιγαίο» -τουρκιστί Ege- κυριαρχεί οπτικά σε όλη την έκταση της πόλης∙ από το κιόσκι του μικροπωλητή και τη μεγαλοεπιχείρηση έως το τοπικό πανεπιστήμιο και τους στρατιωτικούς σχηματισμούς. Η γεωπολιτική τους οξυδέρκεια τους οδηγεί στη λήψη μακροδυναμικής εμβέλειας αποφάσεων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η ανάδειξη της Κωνσταντινούπολης σε πολιτισμική και οικονομική πρωτεύουσα με παγκόσμια αναφορά, και η Άγκυρα περιορίζεται σε διοικητική. Η Πόλη διατηρεί διαχρονικά τους συμβολισμούς και τη στρατηγική θέση που την καθιστούν μοναδική. Και τα δύο αυτά στοιχεία αξιοποιούν οι θουκυδίδειοι στη σκέψη Τούρκοι. Προς επίρρωση αναφέρω δύο χαρακτηριστικά παραδείγματα: πρώτον, την ισλαμοποίηση της Αγια Σοφιάς, ένα μνημείο οικουμενικής διαχρονικής αναφοράς και, ως εκ τούτου, ύψιστης γεωπολιτικής σπουδαιότητας. Η ισλαμοποίησή της από τον Ερντογάν, συμβολίζει την ανερχόμενη δύναμη του Ισλάμ, και δη του τουρκικού ισλαμοεθνικισμού, που επηρεάζει σημαντικά τους παγκόσμιους συσχετισμούς ισχύος. Το δεύτερο παράδειγμα είναι η ανάδειξη κολοσσών του διατροφικού κλάδου της οικονομίας, όπως οι πολυεθνικές “Anadolu Efes” και “Yildiz Holding”, που έχουν φωνή και βάρος στην παγκόσμια λειτουργία της αγροδιατροφικής βιομηχανίας. Οι Τούρκοι κατανόησαν πολύ νωρίς ότι οι παραδοσιακοί τρόποι ισχύος, όπως η στρατιωτική, δεν επαρκούν για να αποτελέσουν ισχυρά όργανα επιρροής και κυριαρχίας, και στράφηκαν στον «επισιτιστικό υπερεξοπλισμό» (food power), που αποτελεί τον σημαντικότερο δείκτη μέτρησης της ισχύος μιας χώρας. Με αυτά τα δεδομένα, καταλαβαίνει κανείς την εθνική έπαρση της τουρκικής ηγεσίας, που υπαγορεύει όρους προς τους τρίτους, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας. Η γεωπολιτική διάσταση της αγροδιατροφής αναλύεται από έναν ειδικό του είδους, και δη της τουρκικής ιδιαιτερότητας, τον Γάλλο πανεπιστημιακό Pierre Raffard, στο βιβλίο του, Γεωπολιτική των τροφίμων και της γαστρονομίας. Από το δίκανο στην τεχνολογία τροφίμων, (μτφ Μαρία Παπαηλιάδη, Ηράκλειο: Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης 2023).
Οι Κινέζοι, ως πρακτικοί άνθρωποι και δεινοί επιχειρηματικοί νόες, έχουν ιεραρχήσει τον αγροδιατροφικό κλάδο υψηλά στις προτεραιότητές τους και έχουν υιοθετήσει ένα ευρηματικό τρόπο στην ανάδειξη του τοπικού συγκριτικού πλεονεκτήματος: κάθε, σχεδόν, αστική περιοχή, αυτοπροσδιορίζεται με το συγκριτικό της πλεονέκτημα και αυτό οπτικοποιείται με τις ανάλογες επιγραφές ή/και σχήματα. Για παράδειγμα, η γενέτειρα πόλη του Κομφούκιου, κατακλύζεται από μασκώτ της προσωπογραφίας του, συνοδευόμενη με το μήνυμα ότι «ο εκσυγχρονισμός προάγεται με την παράδοση». Παρόμοια αντίληψη επικρατεί και στην ύπαιθρο χώρα. Άξιο αναφοράς είναι η περίπτωση του χωριού Yudong, στην επαρχία Kecheng, των 800 κατοίκων, εκ των οποίων οι 300 εξελίχθηκαν, τα τελευταία τριάντα χρόνια, δόκιμοι ζωγράφοι. Το οικονομικό όφελος από αυτή και μόνο τη δραστηριότητα είναι εντυπωσιακό, και συνοψίζεται στην επιγραφή που κυριαρχεί στην είσοδο του χωριού: «Ο πολιτισμός είναι, επίσης, πηγή ανάπτυξης και παραγωγικότητας».
Η Θεσσαλία, ανέκαθεν, υπήρξε θερμοκήπιο προσωπικοτήτων των γραμμάτων, των τεχνών και της επιχειρηματικότητας, όπως μας υπενθυμίζει η διακεκριμένη Λαρισαία καθηγήτρια Ιστορίας, Μαρία Ευθυμίου, στο βιβλίο της, Ρίζες και Θεμέλια (Αθήνα: Πατάκης 2023, σ. 160-166), με ανεκτίμητο αρχαιολογικό και θρησκευτικό πλούτο και, φυσικά, τα μοναδικά αγροτικά προϊόντα της, που συνθέτουν τα απαράμιλλα συγκριτικά πλεονεκτήματά της.
Εάν αναλογιστεί κανείς ότι η μεγαλύτερη βιομηχανία στον πλανήτη είναι η αγροδιατροφική, αντιλαμβάνεται τον υπνωτισμένο γίγαντα που παραμένει η πεδινή και ορεινή Θεσσαλία. Βεβαίως, η Περιφέρεια δεν μπορεί να αλλάξει τη μεταπρατική αντίληψη του ελλαδικού κράτους σε όλη της την έκταση και να ενσταλάξει την παραγωγική που χαρακτηρίζει τον ελληνισμό στη διαχρονία του. Μπορεί, ωστόσο, να ενθαρρύνει και να υποστηρίξει έμπρακτα την πολιτική προώθησης των συγκριτικών πλεονεκτημάτων της και να ενεργοποιήσει τρεις πρωτοβουλίες με στρατηγική στόχευση.
Πρώτον, να εγκαινιάσει ετήσιες πανθεσσαλικές εκθέσεις αγροτοκτηνοτροφικών προϊόντων, πανελλαδικής εμβέλειας αρχικά, με στόχο να μετεξελιχθούν σε διεθνείς. Αυτό θα είναι και ένα κίνητρο για τους παραγωγούς να εκσυγχρονιστούν και να εξελιχθούν σε επιχειρηματίες παραγωγοί. Η Θεσσαλία μπορεί και πρέπει να αναδειχθεί σε αγροδιατροφική πρωτεύουσα της Ελλάδας με παγκόσμια αναφορά, αρκεί αυτό να γίνει προτεραιότητα των αιρετών.
Δεύτερον, να προβεί σε συντονισμένες ενέργειες, με ολοκληρωμένες προτάσεις προς την κυβέρνηση για τη δημιουργία πρότυπων Γεωργικών Λυκείων. Στον υπερπληθυσμό των ιατρικών, πολυτεχνικών και νομικών σχολών, προστέθηκαν και τα Μουσικά Σχολεία ανά την επικράτεια. Τα τελευταία, δεν τα απαξιώνω, πολλώ δε μάλλον δεν τα ακυρώνω αλλά θεωρώ παραγωγικότερη επένδυση στη Θεσσαλία την παράλληλη δημιουργία ευάριθμων Γεωργικών Λυκείων, που θα προετοιμάζουν γεωπόνους και επιστήμονες αγρότες-κτηνοτρόφους-ιχθυοκαλλιεργητές με εφαρμοσμένη κι όχι θεωρητική διδασκαλία, προσθέτοντας κύρος και αίγλη στο τόσο υποτιμημένο και αδικημένο πρωτογενή τομέα. Ομιλώ για Λύκεια και όχι Γυμνάσια, διότι το παιδί χρήζει κάποιας ωρίμανσης, για να ευαισθητοποιηθεί επαγγελματικά και εκτιμώ πως η λυκειακή ηλικία, είναι η πλέον κατάλληλη.
Τρίτον, εξίσου σημαντικό, είναι και το πολιτισμικό κεφάλαιο της περιοχής. Οι αρχαιολογικοί χώροι, οι περιοχές που παραπέμπουν στους αρχαίους μύθους, τα απαράμιλλα λαϊκής τεχνοτροπίας δημιουργήματα, όπως τα πέτρινα γεφύρια και, φυσικά, οι ορθόδοξοι ναοί και προσκυνήματα, αποτελούν μια πνευματική αλυσίδα παγκόσμιας αναφοράς. Εδώ οι προοπτικές είναι απεριόριστες, όπως απεριόριστη είναι η παραμέληση του μοναδικού αυτού τομέα οικονομικής ανάπτυξης.
Ως άνθρωπος της εφαρμοσμένης θουκυδίδειας σκέψης, θα μεταφέρω μια πρόταση που υπέβαλα σε δύο εκ των πλέον επιτυχημένων δημάρχων της παράλιας Αττικής, χωρίς, ωστόσο, χειροπιαστή ανταπόκριση. Κατανοώ, πλήρως, ότι είναι σχεδόν αδύνατο να ανταγωνιστείς τον μεταπρατισμό σε προϊόντα, υπηρεσίες και ιδέες που έχει ριζώσει για καλά στη μεταπολιτευτική Ελλάδα. Η πρόταση, προσαρμοσμένη στα δεδομένα της Περιφέρειας, συνίσταται στην ψηφιακή σύνδεση με τους ηλεκτρονικούς πίνακες-οθόνες όλων των κεντρικών πλατειών των τεσσάρων πρωτευουσών. Στους φωτεινούς πίνακες, να εναλλάσσονται αποφθέγματα-παραθέματα των κλασικών, νεότερων Ελλήνων ποιητών και συγγραφέων, πνευματικών εν γένει προσωπικοτήτων και, κατά τις θρησκευτικές περιόδους, των Αγιο-πατέρων και ευαγγελικών αποσπασμάτων. Με τον τρόπο αυτό, ο πολίτης που βομβαρδίζεται ανηλεώς από την ηχορύπανση και τη γραφορύπανση με την αντιαισθητική συνθηματολογία και χυδαιολογία, και ο οποίος δαπανά ώρες, απολαμβάνοντας τον καφέ, τον τσιπρομεζέ ή και τη βόλτα του, να έχει άμεση οπτική επαφή με τα κείμενα αυτά και να επιστρέφει σπίτι του χορτάτος και με πνευματική τροφή, που θα τον απογειώνει από τα γήινα και την πεζότητα της καθημερινής ρουτίνας.
Πιθανότατα, και σε πρώτη ανάγνωση, οι προτάσεις μου να θεωρηθούν απραγματοποίητες. Αυτό, ωστόσο, είναι το πρώτο θετικό βήμα, διότι η απόσταση μεταξύ του α-πραγματοποίητου και πραγματοποιήσιμου είναι μόλις ένα μικρό γραμματάκι, το -α-. Επιτρέψτε μου να επικαλεστώ την ακαδημαϊκή ιδιότητά μου και τον γνωστικό τομέα της Κριτικής Σκέψης, που επί πολλά χρόνια διδάσκω. Τα στάδια μετάβασης από τη σκέψη (απραγματοποίητο) στην πράξη-υλοποίηση είναι τέσσερα:
α) το αδιανόητο-ανέφικτο (τολμηρό και φαινομενικά εξωπραγματικό). Η ψυχρή λογική το απορρίπτει και μένει η ψυχή, η καρδιά, η πίστη, το όραμα, για να το υιοθετήσει,
β) το ουτοπικό (=ου+τόπος), όχι, επειδή είναι ανέφικτο να υλοποιηθεί αλλά επειδή εκλαμβάνεται ότι είναι εκτός του δικού μας τόπου, ενώ σε άλλα μέρη, άλλες εποχές και με άλλους ανθρώπους-ηγεσίες, πιθανώς, η θεωρούμενη ανέφικτη πρόταση να είχε βάση υλοποίησης. Τουλάχιστον, στο στάδιο αυτό, η αρχική σκέψη-πρόταση συζητείται δειλά ως κάτι που μπορεί να γίνει πράξη αλλά κάπου αλλού ή υπό άλλες προϋποθέσεις και ηγεσίες. Έτσι, η ιδέα αρχίζει να μορφοποιείται, έως ότου οδηγηθούμε στο επόμενο στάδιο,
γ) την υλοποίηση, η οποία δεν είναι επαρκής εάν δεν ακολουθήσει το καταληκτικό, δ) στάδιο, που είναι η λειτουργικότητα και αποτελεσματικότητα.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα υλοποίησης του θεωρούμενου αρχικά ανέφικτου, είναι η λίμνη Πλαστήρα. Η αδιανόητη σύλληψη της σκέψης αυτής έχει πατρότητα έναν ολιγογράμματο οραματιστή με καρδιά και πίστη, τον Νικόλαο Πλαστήρα.
Το πρόβλημα στη χώρα μας είναι, τελικά, η γενικευμένη «στείρωση» που έχει επιφέρει δραματικές επιπτώσεις όχι μόνο στο δημογραφικό αλλά και στο επίπεδο των ιδεών. Στερέψαμε από παιδιά, από νόες και χέρια, διότι στερέψαμε πρώτα από ιδέες. Η προτροπή του Βρετανού διανοούμενου, Ματ Ρίντλεϊ, φαντάζει λυτρωτική: «ας αφήσουμε τις ιδέες να κάνουν sex». Η διεισδυτική γραφή του μεγάλου μας ποιητή, Κωστή Παλαμά, είναι περισσότερο αφυπνιστική:
Κι αν είναι πλήθος τ΄ άσχημα,
κι αν είναι τ΄ άδεια αφέντες,
φτάνει εσύ, εγώ φτάνω,
να δώση νόημα στων πολλών
την ύπαρξη ένας φτάνει.
Είναι φανερό ότι η Θεσσαλία βρίσκεται σε μια ιδιότυπη εμπόλεμη κατάσταση, μετά τις καταστροφικές πλημύρες. Και, όπως, σε κάθε πόλεμο, η νίκη είναι υπόθεση του σωστού συνδυασμού τακτικής και στρατηγικής. Με την επιτυχή τακτική που σχεδιάζεται και εκτελείται από στρατηγούς ή, αντιστοίχως, πολυπτυχιούχους εμπειρογνώμονες σε μη στρατιωτικές καταστάσεις, κερδίζεται απλώς η μάχη. Ο πόλεμος, ωστόσο, κερδίζεται από τους στρατηγιστές και, αντιστοίχως, τους οραματιστές. Και εδώ είναι το μεγάλο στοίχημα για τη νέα περιφερειακή αρχή και τη Θεσσαλία μας∙ θα περιοριστεί στην επιδίωξη μιας νικηφόρας μάχης ή θα επιδιώξει ένα νικηφόρο πόλεμο;
Κύριε καθηγητά,
Ξεκινάτε τη θητεία σας στην Περιφέρεια με ένα συν (+) και ένα μείον (-). Το (+) είναι το παρελθόν σας ότι, δηλαδή, η εκκίνησή σας έχει μηδενισμένο κοντέρ, χωρίς τα βαρίδια προηγούμενης θητείας και, ως εκ τούτου, μπορείτε να σχεδιάσετε μια νέα στρατηγική με όραμα και πραγματισμό. Το (–) είναι η πολυμελής τεχνοκρατική ομάδα σας, που ως τεχνοκρατική και με εξασθενημένη έως αρνητική, βιωματική τοπική εμπειρία, είναι επιρρεπής προς τη διαχείριση ή/και σε ανάρμοστους πολυδάπανους σχεδιασμούς τακτικής κι όχι στρατηγικής νίκης. Η ιστορική μας εμπειρία είναι αμείλικτη και πολλαπλά διδακτική: ο ελληνισμός μεγαλούργησε με ανθρώπους που τους χαρακτήριζε ο κοινός νους και πρυτάνευε το αριστοτελικόν μεσεύειν, εκεί που φωλιάζει το «ανέφικτο» της πίστης, της ψυχής και του οράματος. Δεν είναι, άλλωστε, τυχαίο ότι οι μεγαλειώδεις νίκες προέρχονται πάντοτε από τον κοινό άνθρωπο, τον μέσο πολίτη, που άφησε αιώνια παρακαταθήκη τον χρυσό αιώνα της αθηναϊκής δημοκρατίας, που ανέδειξε αγίους και τους ήρωες των απελευθερωτικών αγώνων, καθώς και τον πρώτο εμπορικό στόλο στην παγκόσμια κλίμακα.
Ειλικρινείς ευχές για γόνιμη και οραματική θητεία στην Περιφέρεια.
Ευλογημένο Δωδεκαήμερο!
Δρ Γεώργιος Μούρτος
Επίτιμος Καθηγητής Στρατηγικής Πανεπιστημίου Plymouth-UK
ΥΓ: Το εν λόγω κείμενο, σε συνοπτική μορφή, διαβιβάστηκε
ηλεκτρονικά στον κ. καθηγητή-Περιφερειάρχη, την 1η Νοεμβρίου 2023, και παραμένει αναπάντητο!