Τι είναι το μελάνωμα; Πώς εμφανίζεται; Ποια τα αίτια; Πώς γίνεται η διάγνωση και ποια είναι η θεραπεία;

Συντάκτης: Aλέξανδρος Γιατζίδης, M.D., medlabnews.gr

Τι είναι το μελάνωμα;

Ο καρκίνος που αναπτύσσεται από τα μελανοκύτταρα, λέγεται μελάνωμα (άλλες ονομασίες: δερματικό μελάνωμα, κακόηθες μελάνωμα). Τα μελανοκύτταρα είναι τα κύτταρα που παράγουν την μελανίνη, πρωτεΐνη που έχει τον ρόλο να προστατεύει το δέρμα από την βλαπτική επίδραση της υπεριώδους ακτινοβολίας, που είναι ο κατ΄ εξοχήν καρκινογενετικός παράγοντας για το δέρμα.  

Το μελάνωμα είναι μια πάρα πολύ σοβαρή νόσος γιατί δίνει εύκολα μεταστάσεις σε άλλα όργανα του σώματος, μέσω του λεμφικού συστήματος. Αυτό το σύστημα αποτελείται από λεπτά αγγεία που σχηματίζουν δίκτυο όπως τα αιμοφόρα αγγεία, σε όλους τους ιστούς του σώματος. Τα καρκινικά κύτταρα, αποσπώνται από τον πρωτοπαθή όγκο και δια μέσου της λέμφου (του υγρού που περιέχουν τα λεμφικά αγγεία), φτάνουν στους λεμφαδένες. Ομάδες από λεμφαδένες βρίσκονται κυρίως στις μασχάλες, το λαιμό, τους βουβώνες και τη κοιλιά. Το μελάνωμα μπορεί επίσης να δώσει μεταστάσεις και μέσω του αίματος (αιματογενής διασπορά).

Το μελάνωμα είναι η χειρότερη μορφή καρκίνου του δέρματος. Δυστυχώς τα τελευταία χρόνια καταγράφεται σημαντική και ανησυχητική αύξηση νέων περιστατικών ιδιαίτερα μεταξύ των νέων γυναικών.

Πως εμφανίζεται το μελάνωμα;

Συχνά, η πρώτη ένδειξη για το μελάνωμα είναι αλλαγή στο μέγεθος, σχήμα ή χρώμα ενός σπίλου (ελιάς). Φυσιολογικά ένας σπίλος είναι ένα καφέ, σκούρο ή μαύρο σημάδι στο δέρμα. Μπορεί να είναι επίπεδος ή επηρμένος και το σχήμα μπορεί να είναι στρογγυλό ή οβάλ. Οι σπίλοι είναι συνήθως μικροί, μικρότεροι από 0,5 εκατοστό. Ένας σπίλος μπορεί να υπάρχει από τη γέννηση ή μπορεί να εμφανιστεί αργότερα, συνήθως τα πρώτα 10 χρόνια της ζωής. Πολλοί από τους σπίλους 1 σε μεγάλες ηλικίες. Οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν 10-30 σπίλους στο δέρμα τους. Η μεγάλη πλειοψηφία από αυτούς είναι τελείως ακίνδυνοι. Μια αλλαγή πάντως σε ένα σπίλο είναι σημάδι ότι θα πρέπει να επισκεφτείτε το δερματολόγο σας. Φυσικά το μελάνωμα μπορεί να εμφανιστεί και σαν ένας καινούριος σπίλος. 
Το μελάνωμα στους άνδρες εμφανίζεται συχνότερα στον κορμό, στο κεφάλι και στο λαιμό. Στις γυναίκες εμφανίζεται συνήθως στους βραχίονες και στις κνήμες. Είναι πιο συχνό στα ανοιχτόχρωμα δέρματα. Στη μαύρη φυλή και σε πολύ μελαχρινά άτομα, είναι πιο πιθανό να εμφανιστεί στις παλάμες και στα πέλματα.

Ποια είναι τα αίτια του μελανώματος;

Σήμερα, σύμφωνα με τους ερευνητές – δερματολόγους γιατρούς, η κύρια αιτία της ανάπτυξης μελανώματος είναι η υπερέκθεση στην υπεριώδη ακτινοβολία, η οποία αποτελεί τον ενοχοποιητικό παράγοντα  στο 70%-80-% των περιπτώσεων.   Παρόλο που ο μηχανισμός δράσης της υπεριώδους ακτινοβολίας στη γένεση του μελανώματος δεν είναι επακριβώς γνωστός, οι ερευνητές υποθέτουν ότι η διαλείπουσα  έκθεση (αυτή που προσλαμβάνουμε στις καλοκαιρινές διακοπές) είναι πιο σημαντική, ειδικά όταν συμβαίνει σε ανοιχτόχρωμο, μη προσαρμοσμένο δέρμα.  Τα έντονα ηλιακά εγκαύματα σε οποιαδήποτε ηλικία αποτελούν δείκτη επικινδυνότητας για την νόσο.  Το κατά πόσο τα ίδια τα εγκαύματα συμβάλλουν στην παθογένεση του μελανώματος με την πρόκληση ογκογόνων μεταλλάξεων στο γενετικό υλικό των μελανοκυττάρων, ή αποτελούν απλώς ένα δείκτη της ευαισθησίας του δέρματος, βρίσκεται ακόμα υπό διερεύνηση.   Άλλοι παράγοντες που συμβάλουν είναι :

• Γενετικοί παράγοντες 


• Ανοσοκαταστολή


• Παρουσία γιγαντιαίων συγγενών σπίλων (ελιών που υπάρχουν από την γέννηση)


• Ορισμένες σπάνιες κληρονομικές δερματοπάθειες, όπως η μελαγχρωματική ξηροδερμία. 

 Η έκθεση στις υπεριώδεις ακτίνες του ήλιου και το μαύρισμα με τη βοήθεια ειδικών λαμπτήρων εκθέτουν τα κύτταρα του δέρματος σε υψηλής ενέργειας υπεριώδη ακτινοβολία που είναι σε θέση να αλλοιώνει το DNA. Οι εν λόγω αλλοιώσεις μπορούν να οδηγούν στη γένεση καρκίνων του δέρματος και μεταξύ αυτών, το ιδιαίτερα θανατηφόρο μελάνωμα.

Οι άνθρωποι με κόκκινα ή ξανθά μαλλιά, μπλε μάτια και γενικά ανοιχτόχρωμοι, είναι πιο πιθανό να εμφανίσουν μελάνωμα. Οι μαύροι λιγότερο συχνά εμφανίζουν τη νόσο, προφανώς γιατί έχουν περισσότερη μελανίνη στο δέρμα τους που τους προστατεύει. Ο κίνδυνος ανάπτυξης μελανώματος είναι μεγαλύτερος σε ανθρώπους με δυσπλαστικούς σπίλους ή οικογενειακό ιστορικό μελανώματος ή σε αυτούς με μεγάλους σπίλους (ελιές). 
Ρόλο παίζει επίσης και το μέρος όπου ένα άτομο ζει. Σε περιοχές με αυξημένη ηλιακή ακτινοβολία, ο κίνδυνος αυξάνεται. Έτσι, σε παγκόσμιο επίπεδο, τα μεγαλύτερα ποσοστά μελανώματος βρίσκονται στην Αυστραλία.

 Η κληρονομικότητα: Σε ένα ποσοστό 10% των περιπτώσεων υπάρχει κληρονομικότητα, με την έννοια ότι συνυπάρχουν και άλλα κρούσματα μελανώματος μέσα στην ίδια οικογένεια.  Εκτός από το οικογενειακό ιστορικό, γενετική προδιάθεση συνήθως υπάρχει σε ασθενείς που εκδηλώνουν μελάνωμα σε νεαρή ηλικία (κάτω των 30 ετών) και σε ανθρώπους που εμφανίζουν περισσότερα του ενός μελανώματα.  Αν και υπάρχει γενετικό τεστ για το μελάνωμα, το οποίο ανιχνεύει μεταλλάξεις του μόνου γονιδίου που έχει συσχετιστεί- προς το παρόν – με το μελάνωμα (γονίδιο CDKN2A ή p16), η πρακτική εφαρμογή του σε ασθενείς με μελάνωμα βρίσκεται υπό διερεύνηση.

Πώς γίνεται η διάγνωση του μελανώματος;

Η σύγχρονη τεχνολογία έδωσε ένα ακόμα σημαντικό όπλο στην ιατρική. Είναι το ψηφιακό δερματοσκόπιο. Με αυτό το μηχάνημα ο γιατρός μπορεί να δει στην οθόνη του υπολογιστή μια ελιά μεγεθυμένη Χ20 Χ30 Χ60 Χ80 φορές έτσι ώστε μπορεί να δει την παραμικρή λεπτομέρεια. 

Είναι ένα σύστημα ηλεκτρονικής φωτογράφησης και αρχειοθέτησης των σπίλων, με ταυτόχρονη 'χαρτογράφηση' ολόκληρου του σώματος, αν αυτό είναι απαραίτητο. Αξιοποιώντας την πιο σύγχρονη τεχνολογία, το μηχάνημα βλέπει στοιχεία στον σπίλο που δεν μπορεί να δει το ανθρώπινο μάτι ενώ μεγεθύνει τόσο όσο είναι απαραίτητο για τον ιατρό για να διαγνώσει κάποια κακοήθεια. Oι εικόνες από κάθε ελιά του σώματος καταγράφονται, χαρτογραφούνται και αποθηκεύονται σε ατομικό αρχείο. Mε ειδικό πρόγραμμα τέλος αναλύεται κάθε σπίλος και εξάγεται το ποσοστό κινδύνου ανάπτυξης μελανώματος που βοηθά τον ιατρό στην απόφασή του να αφαιρέσει ή να παρακολουθήσει τον όποιο σπίλο.

Επειδή το μελάνωμα μπορεί να δώσει μεταστάσεις, η έγκαιρη διάγνωση από τον γιατρό, έχει μεγάλη σημασία. Η βιοψία Είναι αυτή που θα θέσει την οριστική διάγνωση. Ο όγκος αφαιρείται και εξετάζεται κάτω από το μικροσκόπιο από ένα παθολογοανατόμο. Το επόμενο βήμα είναι να καθοριστεί η έκταση ή το στάδιο του όγκου και αυτό γίνεται με τη μέτρηση του πάχους του, το βάθος στο οποίο έχει φτάσει στο δέρμα και ανάλογα με το εάν υπάρχουν μεταστάσεις στους παρακείμενους λεμφαδένες ή σε άλλα όργανα του σώματος. Όταν καθοριστεί το στάδιο, τότε σχεδιάζεται ανάλογα και η θεραπεία, λαμβάνοντας επί πλέον υπ' όψιν και την ηλικία και τη γενική υγεία του ασθενή.

Έχει σημασία η έγκαιρη διάγνωση;

Η έγκαιρη διάγνωση και θεραπεία είναι κανόνας στην ιατρική κι αυτό ισχύει ιδιαίτερα για το μελάνωμα: Όσο πιο έγκαιρα διαγιγνώσκεται, τόσο πιθανότερη είναι η πλήρης ίαση. Θα πρέπει τακτικά να εξετάζετε το δέρμα σας και οποιαδήποτε αλλαγή σε σπίλο ή εμφάνιση καινούριου θα πρέπει να σας οδηγεί στο δερματολόγο σας. Ειδικότερα αυτοί που ήδη έχουν ιστορικό μελανώματος, θα πρέπει τακτικά (ανά 3 - 6 μήνες) να εξετάζονται για τη πιθανότητα υποτροπής. 
Σε μερικές οικογένειες, τα μέλη έχουν μια ορισμένη κατηγορία σπίλων που λέγονται δυσπλαστικοί σπίλοι. Αυτοί εξαλλάσσονται πιο συχνά σε μελανώματα. 

Πώς θεραπεύεται το μελάνωμα;

Στις μέρες μας το μελάνωμα αντιμετωπίζεται με χειρουργική εκτομή που βασίζεται σε κλινικά στοιχεία και πεδία δράσης. Ο κύριος παράγοντας πρόγνωσης είναι ο κανόνας του Breslow σε συσχετισμό με το βαθύτερο πάχος που μετριέται στην ιστολογική πλάκα .

Τα χειρουργικά όρια πρέπει να προσαρμοστούν στο πάχος του όγκου: ένα όριο τουλάχιστον 1 εκατ. απαιτείται για τους όγκους με έναν δείκτη Breslow 1 χιλ. ή λιγότερο. Ενα όριο που αποτελείται μεταξύ 1 και 2 εκατ. για τους όγκους με έναν δείκτη Breslow 1 χιλ. έως 2 χιλ.. ‘Ενα όριο 2 εκατ. απαιτείται για έναν δείκτη μεταξύ 2 και 4 χιλ., και ένα όριο 3 εκατ. απαιτείται για έναν δείκτη υπερβαίνοντας τα 4 χιλ.

 εκτομή από την πρώτη (και μοναδική ) χειρουργική επέμβαση.

Στον καθορισμό των χειρουργικών ορίων μπορεί να συμβάλει ο υπέρηχος δέρματος DERMCUP και έτσι μπορεί να επιτευχθεί ολοκληρωμένη και ασφαλής αφαίρεση.

Το μελάνωμα και ένα μέρος υγιούς δέρματος γύρω από αυτό, αφαιρούνται. Μερικές φορές τοποθετείται και ένα μόσχευμα (=κομμάτι δέρματος από άλλο σημείο που αντικαθιστά το αφαιρεθέν). Αν και οι γιατροί προσπαθούν να κάνουν όσο το δυνατό καλύτερη δουλειά, η χειρουργική αφαίρεση προκαλεί μερικές φορές την εμφάνιση ουλών. 
Σε ασθενείς με μελάνωμα που έχει φτάσει σε βάθος ή έχει εξαπλωθεί, υπάρχει ο κίνδυνος της υποτροπής παρ' όλη την αφαίρεση. Τότε, μπορεί να γίνει και η λεγόμενη υποστηρικτική θεραπεία με χημειοθεραπεία (αντικαρκινικά φάρμακα). 
Επειδή τα υπάρχοντα σήμερα φάρμακα δεν είναι πολύ δραστικά σε περιπτώσεις προχωρημένης νόσου, γίνονται συνεχώς έρευνες και μελετώνται νέες θεραπείες.
Ένα καινούριο θεραπευτικό κεφάλαιο, λέγεται βιοθεραπεία και χρησιμοποιεί φυσικές ουσίες που τις παράγει ο ίδιος ο οργανισμός του ανθρώπου. Σκοπός, η ενίσχυση ή η αποκατάσταση του αμυντικού συστήματος του οργανισμού ώστε να "πολεμήσει" τη νόσο πιο αποτελεσματικά. Δύο τέτοιες ουσίες - φάρμακα, είναι η ιντερλευκίνη-2 και η ιντερφερόνη. 
Μερικές φορές θα χρειαστούν και ακτινοβολίες με τις οποίες, υψηλής ισχύος ακτίνες x καταστρέφουν τη ικανότητα των καρκινικών κυττάρων να αυξάνονται και να πολλαπλασιάζονται. Η ακτινοθεραπεία χρησιμοποιείται περισσότερο για την απάλυνση του πόνου.

Τι πρέπει να προσέχει κανείς μετά τη θεραπεία;

Επειδή οι ασθενείς με μελάνωμα έχουν αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης κι άλλου μελανώματος, θα πρέπει να εξετάζονται τακτικά από τον γιατρό τους.

Ανάλογα με το μέγεθος και την έκταση του πρωτοπαθούς όγκου, η παρακολούθηση μπορεί να περιλαμβάνει ψηφιακή δερματοσκόπηση και ακτινογραφίες

Εάν υπάρξει σε μια ελιά του δέρματος αλλαγή του χρώματος, εμφάνιση διαφόρων χρωματισμών στην επιφάνεια της, αύξηση των ορίων και μεγέθους της, ασυμμετρία, ακανόνιστο  περίγραμμα, αύξηση της διαμέτρου της, κνησμός ή αιμορραγία, πρέπει άμεσα να γίνεται εξέταση από ειδικό γιατρό για έγκαιρη διάγνωση και αντιμετώπιση του προβλήματος.

ΠΗΓΗ MEDLAB IATΡΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ