Πόσοι και που είναι οι λεμφαδένες της μασχάλης και πώς μπορεί να επηρεάζονται στον καρκίνο του μαστού;

του Αλέξανδρου Γιατζίδη, M.D., medlabnews.gr

Οι λεμφαδένες είναι μικροί σχηματισμοί μεγέθους ολίγων χιλιοστών, οι οποίοι φιλτράρουν υγρά, που κυκλοφορούν στο σώμα κι έτσι αποτελούν σταθμοί συλλογής ξένων σωμάτων, όπως βακτηρίων ιών ή καρκινικών κυττάρων. Στη συνέχεια λευκά αιμοσφαίρια επιτίθενται επί των συλλεχθέντων ξένων σωμάτων εντός των λεμφαδένων και τα εξολοθρεύουν.
Σε κάποιες μορφές καρκίνου η μετανάστευση (μετάσταση) των καρκινικών κυττάρων γίνεται αρχικά προς τους επιχώριους (γειτονικούς) λεμφαδένες κι εν συνεχεία προς τους πιο απομακρυσμένους σταθμούς λεμφαδένων. Αυτή η μεταστατική οδός ονομάζεται λεμφογενής. Η γενική ιδέα του φρουρού λεμφαδένα συνίσταται στο, ότι η πιο πρώιμη μετάσταση λεμφογενώς γίνεται προς τον πιο κοντινό λεμφαδένα κι επομένως εάν η βιοψία του συγκεκριμένου λεμφαδένα αποβεί αρνητική, υπάρχει βάσιμη αποδοχή, πως ο καρκίνος δεν έχει διασπαρεί προς άλλα μέρη του σώματος. Περίπου 500-600 λεμφαδένες υπάρχουν στο ανθρώπινο σώμα. Οι ομάδες των λεμφαδένων που βρίσκονται στο λαιμό, την κλείδα, η υπό τα όπλα (μασχάλη) και στη βουβωνική χώρα. Οι λεμφαδένες ονομάζεται σύμφωνα με τη θέση τους στον οργανισμό.

Oι φυσιολογικοί λεμφαδένες (λεμφογάγγλια), το σχήμα των οποίων μοιάζει με αυτό των νεφρών, είναι ευκίνητοι και ελαστικοί και λειτουργούν ως «ισθμός» μέσω του οποίου συγκρατούνται υπολείμματα κατεστραμμένων κυττάρων, νεοπλασματικά κύτταρα αλλά και ξένα σωματίδια, μικρόβια κ.λπ. 

Οι λεμφαδένες που σχετίζονται με τον μαστό βρίσκονται στο λίπος της μασχάλης (μασχαλιαίοι λεμφαδένες), στην περιοχή πάνω από την κλείδα (υπερκλείδιος χώρος), στο κατώτερο τριτημόριο του λαιμού (κατώτεροι τραχηλικοί λεμφαδένες) καθώς και στο έσω ημιθωράκιο πίσω από την πλάγια επιφάνεια του στέρνου (έσω μαστικοί λεμφαδένες).

Από όλες αυτές τις ομάδες λεμφαδένων το μεγαλύτερο ενδιαφέρον συγκεντρώνεται στους μασχαλιαίους λεμφαδένες, καθότι είναι αυτοί που επηρεάζονται πιο συχνά στον καρκίνο του μαστού. Με την σειρά τους οι μασχαλιαίοι λεμφαδένες διακρίνονται σε τρεις ομάδες με βάση την ανατομική τους θέση:
1) Ομάδα Ι: αφορά τους κεντρικούς λεμφαδένες της μασχάλης που βρίσκονται προς τα έξω του ελάσσονος θωρακικού μυός.
2) Ομάδα ΙΙ: αφορά τους λεμφαδένες που βρίσκονται ακριβώς πίσω από τον ελάσσονα θωρακικό μυ.
3) Ομάδα ΙΙΙ: αφορά τους λεμφαδένες που βρίσκονται προς τα έσω του ελάσσονος θωρακικού μυ.

Προσέξτε ότι στους λεμφαδένες της μασχάλης έρχεται και η λέμφος από το χέρι. 

Η πιο συχνή αρχική θέση επέκτασης του καρκίνου του μαστού είναι οι μασχαλιαίοι λεμφαδένες.

Η κατάσταση της μασχάλης, το κατά πόσο δηλαδή έχει εξαπλωθεί η νόσος στους λεμφαδένες της μασχάλης, αποτελεί έναν από τους πιο σημαντικούς ανεξάρτητους προγνωστικούς δείκτες της νόσου. Η διήθηση των λεμφαδένων υποδηλώνει την επέκταση της νόσου πέρα από το μαστό και αυτό έχει αντίκτυπο στην επιλογή της συμπληρωματικής θεραπείας. Στην ουσία αποτελεί δείκτη επικινδυνότητας να κυκλοφορούν καρκινικά κύτταρα και σε άλλα σημεία και όργανα του σώματος.  Όταν δεν υπάρχουν θετικοί λεμφαδένες, τότε οι πιθανότητες για κάτι τέτοιο είναι πολύ μικρότερες. Όσο μικρότερος σε μέγεθος είναι ο καρκίνος τόσο μικρότερες είναι και οι πιθανότητες να έχουν προσβληθεί οι μασχαλιαίοι λεμφαδένες. Σε γενικές γραμμές αν υπολογίσουμε όλα τα στάδια της νόσου μαζί (από το πιο αρχικά μέχρι και τα πιο προχωρημένα) μόνο το 30% των περιπτώσεων καρκίνου του μαστού θα εμφανίζουν διηθημένους (θετικούς) λεμφαδένες. Στα αρχικά στάδια της νόσου, δηλαδή σε όγκους μέχρι 1εκατοστό σε διάμετρο, η πιθανότητα να υπάρχουν θετικοί λεμφαδένες ανέρχεται στο 5-10%. Στον καθαρά μη-διηθητικό καρκίνο η πιθανότητα αυτή είναι μηδενική, ενώ αν ο μη-διηθητικός καρκίνος συνοδεύεται από εστίες μικροδιήθησης η πιθανότητα ανέρχεται στο 1-5%. Η γνώση της πραγματικής κατάστασης των λεμφαδένων δυστυχώς δεν γίνεται (στην πλειονότητα των περιπτώσεων) να προσδιοριστεί με απεικονιστικές εξετάσεις και μόνο δια της χειρουργικής αφαίρεση και ιστολογικής εξέτασης μπορούμε να είμαστε βέβαιοι. Ο τρόπος για να το πετύχουμε αυτό είναι η αφαίρεση μερικών ή και όλων των λεμφαδένων ταυτόχρονα με την αφαίρεση του όγκου.  Όμως όπως συμβαίνει σε κάθε χειρουργική επέμβαση έτσι και η αφαίρεση των λεμφαδένων μπορεί να έχει επιπλοκές. Η συχνότητα εμφάνισης αλλά και η βαρύτητα των επιπλοκών αυτών είναι ανάλογη της έκτασης του λεμφαδενικού καθαρισμού. Έτσι όταν εφαρμόζεται η ελάχιστη επεμβατική τεχνική του λεμφαδένα φρουρού (αφαιρούνται μερικοί μόνο λεμφαδένες) το ποσοστό των επιπλοκών είναι πολύ χαμηλό, σε αντίθεση με τον πλήρη λεμφαδενικός καθαρισμός που περιλαμβάνει την αφαίρεση όλων των μασχαλιαίων λεμφαδένων.

Η κατάσταση των μασχαλιαίων λεμφαδένων είναι σημαντικός προγνωστικός παράγων σε ασθενείς με χειρουργήσιμο καρκίνο του μαστού και παραμένει ισχυρός προγνωστικός δείκτης της υποτροπής και της επιβίωσης.
Ο ακριβής προσδιορισμός της κατάστασης των μασχαλιαίων λεμφαδένων είναι σημαντικός για α) την σταδιοποίηση, β) την πρόγνωση, γ) την καθοδήγηση για την επιλογή της θεραπείας και δ) τον τοπικό έλεγχο της νόσου.

1. ΕΠΙΠΕΔΟ Ι, (Χαμηλό) [Λεμφαδένες επί τα εκτός του ελάσσονος θωρακικού μυός]
2. ΕΠΙΠΕΔΟ ΙΙ, (Μεσαίο) [Λεμφαδένες πίσω από τον ελάσσονα θωρακικό μυ]
3. ΕΠΙΠΕΔΟ ΙΙΙ, (Υψηλό-κορυφαίο) [Λεμφαδένες επί τα εντός του ελάσσονος θωρακικού μυός]
4. Υπερκλείδιοι λεμφαδένες
5. Λεμφαδένες έσω μαστικής

Οι μασχαλιαίοι λεμφαδένες διηθούνται συνήθως διαδοχικά: Αρχικά του επιπέδου Ι, κατόπιν του επιπέδου ΙΙ και τελικά του επιπέδου ΙΙΙ. Μπορεί όμως να συμβεί και μεμονωμένη διήθηση του επιπέδου ΙΙ και/ή του επιπέδου ΙΙΙ (διήθηση “καθ' άλματα” “skip involvement”). Η διήθηση μόνο του επιπέδου ΙΙΙ είναι σπάνια. Με την εκτομή των επιπέδων Ι και ΙΙ συνήθως προκύπτουν περί τους 10 λεμφαδένες, αριθμός ικανοποιητικός για την ακριβή σταδιοποίηση της νόσου στο 97% περίπου των ασθενών. Όταν η εκτομή περιοριστεί στο επίπεδο Ι η σταδιοποίηση μπορεί να είναι ανακριβής στο 25% των ασθενών.
Η 5ετής και 10ετής συνολική επιβίωση και η επιβίωση ελεύθερης νόσου επιδεινώνονται με την αύξηση του αριθμού των διηθημένων λεμφαδένων. Ο αριθμός επίσης των μεταστατικών μασχαλιαίων λεμφαδένων σχετίζεται με την τοπική-περιοχική υποτροπή. Όταν οι λεμφαδένες είναι αρνητικοί το ποσοστό τοπικής υποτροπής είναι 0%-11%, ενώ με >ή=4 θετικούς λεμφαδένες, φτάνει το 40%-50%. Οι υποτροπές αυτές εμφανίζονται κυρίως στο θωρακικό τοίχωμα, στις παραστερνικές και στις υπερκλείδιες χώρες. Τα δεδομένα αυτά συνηγορούν υπέρ του ΜΛΚ των επιπέδων Ι και ΙΙ.