Πέμπτη 11 Φεβρουαρίου 2016

Ηλεκτρονικός εκφοβισμός – Cyber-bullying


Τα θύματα της παρενόχλησης στον κυβερνοχώρο συχνά αισθάνονται ότι δεν μπορούν να ξεφύγουν από τους θύτες.
Από τη Μαρία Μπάδα, Ψυχολόγο, Επικοινωνιολόγο, ΜΑ, Διδάκτορα Παντείου
Μέσω μιας ηλεκτρονικής επικοινωνίας μπορεί κάποιος να προσπαθήσει να ενοχλήσει, να κοροϊδέψει, να προσβάλει ή να γελοιοποιήσει ένα παιδί. Μπορεί να φτάσει ακόμη και στο σημείο να απειλήσει. Αυτή η τακτική λέγεται «ηλεκτρονική παρενόχληση» ή «ηλεκτρονικός εκφοβισμός».
Η ηλεκτρονική παρενόχληση (cyber-bullying) είναι η επιθετική συμπεριφορά από πρόθεση με τη χρήση ηλεκτρονικών μέσων. Περιστατικά παρενόχλησης μεταξύ παιδιών και εφήβων μπορούν να συμβούν με πολύ διαφορετικές μορφές. Δεν εκδηλώνονται μόνο μέσω καυγάδων και επιθετικότητας, αλλά και μέσω διαφορετικών τύπων εκφοβισμού που αφήνουν το θύμα εκτεθειμένο. Οι συμπεριφορές που μπορεί να προκύψουν περιλαμβάνουν:
  • Αποστολή κειμένων, e-mail, ή άμεσων μηνυμάτων με κακό περιεχόμενο.
  • Ανάρτηση προσβλητικών/ εξευτελιστικών φωτογραφιών, βίντεο και άλλου υλικού σε ιστοσελίδες όπου και άλλα άτομα έχουν πρόσβαση, όπως για παράδειγμα blogs, ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης κ.α.
  • Χρήση του ονόματος ξένου χρήστη με σκοπό τη διάδοση φημών στο περιβάλλον του θύματος μέσω της χρήσης κινητού, ηλεκτρονικού ταχυδρομείων και μέσω άλλων υπηρεσιών ηλεκτρονικής επικοινωνίας (κλοπή ταυτότητας).
  • Προσβλητικά προφορικά μηνύματα.
Η κλοπή ταυτότητας αφορά τη δημιουργία ενός ψεύτικου προφίλ από ένα άτομο που προσποιείται ότι είναι κάποιο άλλο, με στόχο να παρενοχλήσει στη συνέχεια άλλα μέλη του ιστοχώρου.
Μια άλλη τεχνική που χρησιμοποιείται από όσους παρενοχλούν ηλεκτρονικά είναι η δημιουργία ιστοσελίδων που στοχοποιούν συγκεκριμένα άτομα καλώντας άλλους να δημοσιεύουν μηνύματα μίσους. Η ανωνυμία που προσφέρεται σε αυτούς τους ιστοχώρους δίνει τη δυνατότητα σε πολλούς να εκτοξεύουν απειλές και να παρενοχλούν συστηματικά ορισμένα άτομα.
Τέτοιου είδους συμπεριφορές μπορεί να κάνουν τα νέα άτομα να νιώθουν δυστυχή και φοβισμένα, να αισθάνονται ανασφαλή και απομονωμένα. Πολλά παιδιά που δέχονται παρενόχληση στο σχολείο χάνουν την εμπιστοσύνη στον εαυτό τους και μπορεί να μην θέλουν να ξαναπάνε στο σχολείο ή να θέλουν να απομονωθούν από τις παρέες τους. Επιπλέον, σε ακραίες περιπτώσεις, η συνεχής, επίμονη και έντονη παρενόχληση έχει οδηγήσει σε τρομερές συνέπειες όπως η πρόθεση για αυτοκτονία. Τα θύματα της παρενόχλησης στον κυβερνοχώρο συχνά αισθάνονται ότι δεν μπορούν να ξεφύγουν από τους θύτες, διότι η εκφοβιστική συμπεριφορά μπορεί να τους ακολουθήσει από το σχολείο στα σπίτια τους στον κυβερνοχώρο και δεν περιορίζεται σε μία φυσική τοποθεσία (Keith & Martin, 2005).
Το φαινόμενο του εκφοβισμού μέσω διαδικτύου απασχολεί ολοένα και περισσότερο τους σύγχρονους ερευνητές, καθώς λαμβάνει χώρα αρκετά συχνά πλέον σε παγκόσμιο επίπεδο αλλά και στην ελληνική πραγματικότητα. Σύμφωνα με τα στοιχεία που προέκυψαν από απογραφική έρευνα στην νήσο Κω, προέκυψε ότι το 14,7% του δείγματος είχε δεχτεί παρενόχληση μέσω του Διαδικτύου. Από αυτό το ποσοστό το 15,2% ήταν αγόρια και το 19,5% κορίτσια (Πρακτικά 1ου Πανελληνίου Συνεδρίου Ε.Ε.Μ.Δ.Ε.Δ, 2009). Αριθμητικά συχνότερη ήταν η αναφορά από 17χρονους, όμως εξίσου πιθανό ήταν να το αναφέρουν και 14χρονοι που πλοηγούνται στο Διαδίκτυο.
O ηλεκτρονικός εκφοβισμός σχετίζεται με τον παραδοσιακό εκφοβισμό με τρεις τρόπους. Πρώτον, η πράξη λαμβάνει τη μορφή της επίθεσης και προορίζεται να βλάψει ένα άτομο (Kowalski, Limber, Zane, & Hassenfeldt, 2008). Ακόμα κι αν κυβερνο-εκφοβισμός δεν λαμβάνει τη μορφή της σωματικής επίθεσης, εξακολουθεί να είναι μια μορφή επιθετικότητας που εκφράζεται με ηλεκτρονικά μέσα. Δεύτερον, η πράξη του κυβερνο-εκφοβισμού είναι συχνά επαναλαμβανόμενη (Kowalski et al., 2008). Τρίτον, υπάρχει συχνά μια ανισορροπία της εξουσίας, όπου ο νταής έχει περισσότερη δύναμη από ό, τι το θύμα (Kowalski et al., 2008).
Η τρέχουσα έρευνα δείχνει ότι τα κορίτσια ασχολούνται με τον ηλεκτρονικό εκφοβισμό
πιο συχνά από ό, τι τα αγόρια
(Keith & Martin, 2005; Kowalski & Limber,
& Agatston, 2007). Αυτό είναι σύμφωνο με την έρευνα που δείχνει ότι τα κορίτσια είναι πιο
πιθανό από ό, τι τα αγόρια να βασίζονται σε έμμεσες μορφές επιθετικότητας (Owens, Shute, & Slee, 2000; Bjorkqvist et al., 1992). Ο Blair (2003) έδειξε ότι ο κυβερνο-εκφοβισμός μπορεί να ξεκινήσει γύρω στην ηλικία των εννέα ετών και να κορυφωθεί συχνά στο γυμνάσιο.
Τα διαδικτυακά εγκλήματα ποικίλουν και στην κορωνίδα του άμεσου ποινικού ενδιαφέροντος βρίσκονται όλες εκείνες οι εγκληματικές πράξεις που μπορούν να βλάψουν τα παιδιά είτε θίγοντας τη γενετήσια αξιοπρέπειά τους είτε βλάπτοντας την ψυχική και σωματική τους υγεία. Εδώ εντάσσεται η διακίνηση παιδικής πορνογραφίας, η προσέλκυση παιδιών για γενετήσιους λόγους, η σεξουαλική παρενόχληση και η προσβολή της γενετήσιας αξιοπρέπειας.
Στα εγκλήματα κατά των ανηλίκων χρηστών εντάσσεται (άρθρο 301 Π.Κ.), και ο λεγόμενος ηλεκτρονικός εκφοβισμός (cyber bullying). Επιπρόσθετα, πολλά από τα διαδικτυακά εγκλήματα συχνά βλάπτουν την ανθρώπινη αξιοπρέπεια και την υπόληψη του ατόμου. Τέτοιου είδους εγκλήματα δεν έχουν σαν σκοπό την αποκόμιση περιουσιακού οφέλους αλλά την προσβολή του ατόμου. Ο ρατσισμός, η σεξουαλική διαστροφή, η εξύβριση και η συκοφαντική δυσφήμηση πρωτοστατούν σε αυτή την κατηγορία.
Συμβουλές για την αποφυγή του cyber-bullying
  • Όταν νιώθει άβολα ένα παιδί σε μια συνομιλία στο διαδίκτυο, μπορεί απλά να τη σταματήσει με το πάτημα ενός πλήκτρου που θα απενεργοποιήσει τον ιστοχώρο όπου λαμβάνει χώρα η συνομιλία αυτή.
  • Σε περίπτωση που το πρόβλημα επιμένει, το παιδί θα πρέπει να αλλάξει την ηλεκτρονική του διεύθυνση.
  • Επίσης, για συμβουλές μπορεί κανείς να επικοινωνήσει με την Γραμμή Βοηθείας του Ελληνικού Κέντρου Ασφαλούς Διαδικτύου στο τηλέφωνο χωρίς χρέωση 800 11 800 15 / και το email:  help@saferinternet.gr

Βιβλιογραφία:
Αριάδνη: Πρόγραμμα Κατάρτισης επαγγελματιών ψυχικής υγείας για το φαινόμενο του «Εθισμού» των εφήβων στο διαδίκτυο καθώς και για τους κινδύνους που αντιμετωπίζουν τα παιδιά και οι έφηβοι από την ανεξέλεγκτη χρήση του διαδικτύου – Τηλεκπαίδευση Α΄ Μέρος: Κοινωνική Δικτύωση-cyber-bullying-phishing και ηλεκτρονικό επιχειρείν. Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, για το πρόγραμμα ΑΡΙΑΔΝΗ, 2011.
Bjorkqvist, K., Lagerspetz, K. M. J., & Kaukianinen, A. (1992). Do girls manipulate and boys fight? Developmental trends in regard to direct and indirect aggression. Aggressive Behavior, 18, 117-127.
Blair, J. (2003). New breed of bullies torment their peers on the Internet. Education Week, 22(1), 6-7.
Ελληνική Εταιρεία Μελέτης της Διαταραχής Εθισμού στο Διαδίκτυο (Ε.Ε.Μ.Δ.Ε.Δ): http://hasiad.gr
Keith, S., & Martin, M. E. (2005). Cyber-Bullying: Creating a culture of respect 59 in a cyber world. Reclaiming Children and Youth: The Journal of Strength-based Interventions, 13(4), 224.
Kowalski, R., Limber, S., Zane, K., & Hassenfedt, T. (2008). Cyber Bullying: Bullying in the Digital Age. Paper presented at the annual meeting at the Southeastern Psychological Association, Charlotte, NC.
Kowalski, R. M., Limber, S. P., & Agatston, P. W. (2007). Cyber Bullying : Bullying in the Digital Age. Grand Rapids: Blackwell Limited.
Owens, L., Shute, R., & Slee, P. (2000). «I’m in and you are out…»: Explanations for teenage girls indirect aggression. Psychological Evolution of Gender, 2, 19-46.