Ο Ιάκωβος Ρίζος Νερουλός (1778 – 1850 μ.Χ), ιστορικός και διπλωμάτης, αναφέρει ότι το πρώτο αρματολίκι στην Ελληνική επικράτεια επί Σουλτάνου Μουράτ του Β’ (1421 – 1451 μ.Χ.), πριν δηλαδή ακόμα πέσει η Κωνσταντινούπολη, ήταν το αρματολίκι των Αγράφων.
Οι Τούρκοι, επειδή δεν μπορούσαν να υποτάξουν την ορεινή και δύσβατη περιοχή των Αγράφων μετά την κατάκτηση της πεδινής Θεσσαλίας, παραχώρησαν σ’ αυτή ένα είδος αυτονομίας. Εκατό χρόνια περίπου αργότερα, επαναβεβαιώνεται και επίσημα πλέον η αυτονομία αυτή με την περίφημη «Συνθήκη Ταμασίου» ντου 1525 μ.Χ. Σ’ αυτές τις τουρκικές αποφάσεις φαίνεται πως έχει τη ρίζα του ο θεσμός του αρματολικού.
Οι περιοχές που ανήκαν στο αρματολίκι των Αγράφων ήταν οι παρακάτω:
α) Ολόκληρο το ορεινό, δυτικό και νότιο τμήμα του σημερινού Νομού Καρδίτσας, β) Ολόκληρο το βόρειο τμήμα του σημερινού Νομού Ευρυτανίας μέχρι τον Τυμφρηστό, και γ) Οι περιοχές των κοινοτήτων Νεοχωρίου, Παλαιχωρίου, Γιαννιτσούς, Πάπας και Καϊτσας Φθιώτιδας. Ανήκαν δηλαδή στο αρματολίκι των Αγράφων συνολικά εκατόν δώδεκα (112) κοινότητες και διακόσιοι σαράντα πέντε (245) σημερινοί οικισμοί των τριών Νομών που προαναφέραμε.
α) Ολόκληρο το ορεινό, δυτικό και νότιο τμήμα του σημερινού Νομού Καρδίτσας, β) Ολόκληρο το βόρειο τμήμα του σημερινού Νομού Ευρυτανίας μέχρι τον Τυμφρηστό, και γ) Οι περιοχές των κοινοτήτων Νεοχωρίου, Παλαιχωρίου, Γιαννιτσούς, Πάπας και Καϊτσας Φθιώτιδας. Ανήκαν δηλαδή στο αρματολίκι των Αγράφων συνολικά εκατόν δώδεκα (112) κοινότητες και διακόσιοι σαράντα πέντε (245) σημερινοί οικισμοί των τριών Νομών που προαναφέραμε.
Στα φορολογικά βιβλία των Τούρκων με εντολή του Μουράτ Β’ οι Αγραφιώτες δε γράφηκαν. Παρ’ όλα αυτά, πλήρωναν το λεγόμενο κεφαλικό φόρο (χαράτσι), που δεν ήταν για όλους το ίδιο ποσό. Ανάλογα με την οικονομική του κατάσταση πλήρωνε ο καθένας 60, 30 ή 15 γρόσια το χρόνο. Το ποσό αυτό ήταν ασήμαντο, αλλά για τους Τούρκους είχε σημασία, γιατί έδειχνε τη σουλτανική κυριαρχία και σ’ αυτή την περιοχή.
Τέλος, οι σπουδαιότεροι αρματολοί που υπηρέτησαν κατά καιρούς στο αρματολίκι των Αγράφων ήταν: Το Μικρό Χορμόπουλο, ο Δήμος Σταθάς, οι Μπουκουβαλαίοι, ο Δίπλας, ο Λεπενιώτης, ο Καραϊσκάκης, ο Ράγκος και άλλοι.
ΠHΓH από το βιβλίο:Nομαρχιακή Aυτοδιοίκηση Kαρδίτσας «EΓXEIPIΔIO TOΠIKHΣ IΣTOPIAΣ»
