Η παλαιότερη φιλολογική μαρτυρία για τον Βουκεφάλα διασώζεται από τον Πλούταρχο (Βίος Αλεξάνδρου, 6) Σύμφωνα με τον Πλούταρχο, ο Θεσσαλός Φιλόνεικος , ένας έμπορος αλόγων, πρότεινε στον Φίλιππο της Μακεδονίας, να αγοράσει τον Βουκεφάλα για δεκατρία τάλαντα*. Η ετυμηγορία των παρευρισκόμενων Μακεδόνων ήταν ότι πρόκειται για ένα άγριο και ατίθασο άλογο, το οποίο κανείς δεν θα μπορούσε να δαμάσει.
Ήταν θεσσαλικός ίππος και ένας Θεσσαλός έμπορος, ο Φιλόνεικος, τον είχε οδηγήσει στη Μακεδονία για να τον πουλήσει στη βασιλική Αυλή. Ο Φίλιππος απέρριψε την αγορά του, επειδή ήταν δύστροπος ίππος και δεν ανεχόταν ούτε καν τη φωνή των ακολούθων του. Ο Αλέξανδρος αγνόησε τις συμβουλές των παρισταμένων και επέμενε ότι επρόκειτο για εξαιρετικό ίππο και ότι μπορούσε να τον δαμάσει. Αφού δήλωσε ότι σε περίπτωση αποτυχίας του δεχόταν να καταβάλει ο ίδιος το αντίτιμο του Βουκεφάλα ως τιμωρία για την αλαζονεία του προς τους ειδικούς, ο Φίλιππος παζάρεψε την τιμή, που τελικά έκλεισε στα 13 αργυρά τάλαντα.Ο Φίλιππος ήταν έτοιμος να απορρίψει την προσφορά αν δεν παρέμβαινε ο γιος του Αλέξανδρος.
Ο νεαρός τότε Αλέξανδρος παρατηρώντας τη συμπεριφορά του αλόγου, διαπίστωσε ότι φοβόταν τη σκιά του. Έτσι, πλησιάζοντάς το, άρπαξε τα χαλινάρια του και το έστρεψε προς τον ήλιο. Αφού το άλογο δεν έβλεπε την σκιά του, ηρέμησε και έτσι κατάφερε ο Αλέξανδρος να το ιππεύσει. Το σύνδρομο της σκιοφοβίας πέρασε απαρατήρητο απο τους αξιωματούχους του Φιλίππου, που επιχείρησαν να τον ιππεύσουν πρώτοι με απειρίαν και μαλακίαν, όχι όμως από το δεκαπεντάχρονο Αλέξανδρο που φαίνεται είχε διδαχθεί πολύ καλά τα Περί Ιππικής (του Ξενοφώντα) ίσως απ' το δάσκαλο Αριστοτέλη.
Οι παρευρισκόμενοι ζητωκραύγασαν τον νεαρό Αλέξανδρο και ο πατέρας του Φίλιππος, λένε από τη μεγάλη χαρά του, τον ασπάστηκε και του είπε: «Γιέ μου, ψάξε για βασίλειο αντάξιό σου. Η Μακεδονία είναι μικρό βασίλειο για να σε χωρέσει».
Ο Αλέξανδρος ονόμασε το άλογο του Βουκεφάλα, πολύ πιθανόν απο το εύρος του μετώπου του. Ο Βουκεφάλας θα γινόταν το άλογο που τον συντρόφευε για τα επόμενα περίπου 20 χρόνια. Για τον Βουκεφάλα και τη μετέπειτα σχέση του με τον Αλέξανδρο, διαφωτιστικά είναι τα λιγοστά που αναφέρει ο Αρριανός (Αλεξάνδρου Ανάβασις, V. 19) με αφορμή τη μάχη στον Υδάσπη ποταμό, στα 327 π.Χ.: «Μετά τη νίκη του εναντίον των Ινδών, ο Αλέξανδρος ίδρυσε δύο πόλεις. Τη μια, στη θέση της μάχης, την ονόμασε Νίκαια, σε ανάμνηση της νίκης του. Την άλλη, στο σημείο που επρόκειτο να διασχίσει τον Υδάσπη, Βουκεφάλεια, στη μνήμη του αλόγου του, που πέθανε εκεί, όχι επειδή πληγώθηκε στη μάχη, αλλά από την κούραση και τα χρόνια.
Ο Βουκεφάλας ήταν κιόλας τριάντα χρόνων και εξαντλημένος. Είχε μοιραστεί με τον Αλέξανδρο πολλές δυσκολίες και είχε αντιμετωπίσει μαζί του πολλούς κινδύνους για πολλά χρόνια. Κανένας δεν είχε καταφέρει όλα αυτά τα χρόνια να τον ιππεύσει, εκτός από τον ίδιο τον Αλέξανδρο. Μεγαλύτερος από το φυσιολογικό και γεμάτος σφρίγος, είχε χαραγμένη επάνω του, σημάδι να τον διακρίνει, μια κεφαλή βοδιού, και μερικοί πιστεύουν πως γι' αυτό τον ονόμασαν Βουκεφάλα. Άλλοι όμως λένε πως ήταν μαύρος και είχε στο μέτωπό του ένα σημάδι που έμοιαζε πολύ με κεφάλι βοδιού.
Στη χώρα των Οξιανών, το άλογο εξαφανίστηκε και ο Αλέξανδρος απείλησε πως θα σκοτώσει όλους τους κατοίκους της αν δεν του φέρουν πίσω το άλογό του, με αποτέλεσμα να του επιστραφεί αμέσως. Τόσο μεγάλη ήταν η αγάπη που είχε ο Αλέξανδρος στο άλογό του και τόσο μεγάλος ο φόβος που ενέπνεε στους βαρβάρους». Σύμφωνα με τους Ιουστίνο και Διόδωρο, ο Βουκεφάλας σκοτώθηκε στη μάχη του Υδάσπη (326), ενώ κατ΄ άλλους μη κατονομαζόμενους αρχαίους συγγραφείς πληγώθηκε στη μάχη, και υπέκυψε αργότερα. Κατά τον Ονησίκριτο πέθανε από τον καύσωνα και τα γηρατειά σε ηλικία 30 ετών, ενώ οι ίπποι ζουν 20 χρόνια, και αναπόφευκτα θυμόμαστε το άλλο μύθευμα του ιδίου με τις Αμαζόνες.
Αν το 326 ο Βουκεφάλας ήταν πράγματι 30 ετών, τότε στη μάχη του Γρανικού (334) θα ήταν 22 ετών, δηλαδή θα είχε ξεπεράσει κατά δύο έτη το προσδόκιμο ζωής των ίππων, ενώ ο Αλέξανδρος θα τον είχε αποκτήσει όταν είχε ηλικία πάνω απ’ το μισό του προσδόκιμου. Συνεπώς δεν είναι λογικό ούτε ο Φίλιππος Β΄ να ακριβοπλήρωσε έναν μεγάλης ηλικίας ίππο ως τον πολεμικό ίππο του τότε διαδόχου του, όπως δεν είναι λογικό ο Αλέξανδρος ως βασιλιάς της Μακεδονίας να ίππευε ένα γερασμένο άλογο. Εν πάσει περιπτώσει στη δυτική όχθη του Υδάσπη και στο σημείο, όπου πέρασε τον ποταμό, ο Αλέξανδρος φέρεται να θεμελίωσε μία πόλη και την ονόμασε Βουκεφάλα εις μνήμην του ίππου του.
*Γύρω στα μέσα του 4ου αι. πΧΕ, ένας έξυπνος Θεσσαλός ιπποτρόφος με το συμβολικό όνομα Φιλόνεικος έκανε ίσως την πιο πετυχημένη διαφήμιση και μάρκετινγκ στα ελληνικά δεδομένα ιπποπαραγωγής. Το κάλλιστο προϊόν αυτού του αρχαίου 'τσαμπάζη' δεν ήταν άλλο απο ένα επιβήτορα, το Βουκεφάλα, που κάλπασε με τον αργότερα κύρη του Αλέξανδρο απ' την Πέλλα στο Δούναβη, τη Θήβα, το Νείλο, τη Σίουα, τον Καύκασο και τον Ινδό νικητήρια επί δεκαπέντε χρόνια... Το 341 πΧΕ, ο πενταετής επιβήτορας 'ήχθη εις ώνιον' απ' το Φιλόνεικο στο Φίλιππο για δεκατρία τάλαντα (Πλούταρχος Αλέξανδρος, 6.2: ΦΙΛΟΝΕΙΚΟΥ ΤΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΥ ΤΟΝ ΒΟΥΚΕΦΑΛΑΝ ΑΓΟΝΤΟΣ ΩΝΙΟΝ ΤΩΙ ΦΙΛΙΠΠΩΙ ΤΡΙΣΚΑΙΔΕΚΑ ΤΑΛΑΝΤΩΝ).
Η τιμή ήταν εξοργιστική, αφού ισοδυναμεί με κάπου μισό εκατομμύριο τωρινά ευρώ. Τέτοιο ποσό όμως ήταν ασήμαντα για το Φίλιππο (πράγμα που γνώριζε ο Θεσσαλός), αφού μόνο απ' τα χρυσωρυχεία του Παγγαίου το ετήσιο εισόδημα του βασιλιά ήταν πάνω από χίλια τάλαντα. Με λίγα λόγια ο πολεμιστήριος ίππος θα του στοίχιζε κάπου τέσσερα 'μεροκάματα'. 'Οποιο προϊόν ιπποπαραγωγής, όταν προωθείται σωστά, πληρώνεται πολύ καλά και έχω την εντύπωση πως ο Φιλόνεικος έκανε σωστή δουλειά.
Ακόμα και σήμερα δεν υπάρχει καλύτερος τρόπος προώθησης/πώλησης αλόγου από κείνο της απαίτησης τεράστιου ποσού για το προϊόν--φοράδας ή βαρβάτου. Όσο για το Φίλιππο, η βιογραφία του τρις Ολυμπιονίκη στα Ιππικά δε θάταν πλήρης χωρίς αναφορά στο σπάνιο προτέρημα του να διαλέγει καλά άλογα, αγωνιστικά ή πολεμικά.Μόνο το ότι επτά άλογα που έστειλε στην Ολυμπία κέρδισαν σε κάθε αγώνισμα, τα λέει όλα. Δεν υπάρχει παράδειγμα στην παγκόσμια ιστορία όπου κάποιος ιπποτροφών διάλεξε ή εξέθρεψε επτά άλογα Ολυμπιονίκες.
Είναι βέβαιο πως αν ο Αλέξανδρος οδηγούσε τον Βουκεφάλα στην Ολυμπία, η ιππική εκτιμητική του Φιλίππου θα πετύχαινε το απόλυτο, δηλαδή οκτώ άλογα, τέσσερις κότινοι. Αρκεί το ότι ο Θεσσαλός επιβήτωρ που ονομάσθηκε 'μεγέθει μέγας και τωιθυμώ γενναίος' (μεγαλόσωμος με γενναία ψυχή) απο τον Αρριανό [Αλεξάνδρου Ανάβασις 5.19.4] είχε διασχίσει τρείς ηπείρους, ποτάμια, βουνά και ερήμους πριν πεθάνει στα βαθειά γεράματα . Έκανε δηλαδή, περίπου 40.000 χιλιόμετρα χωρίς να αρρωστήσει ποτέ. Το αυτοκίνητο σας κάνει 40.000 χιλιόμετρα χωρίς να „αρρωστήσει“;
