Ζωντανά μνημεία της περιόδου της μεγάλης ιδιοκτησίας γης είναι τα κονάκια, με τα οποία είναι διάσπαρτη η Θεσσαλική γη. Τα περισσότερα απ’ αυτά χτίστηκαν μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλίας από τους Τούρκους, όταν τα τσιφλίκια αγοράστηκαν από Έλληνες κεφαλαιούχους ή γαιοκτήμονες.
Τα κονάκια, που δέσποζαν στην περιοχή του τσιφλικιού, ήταν η κατοικία του ιδιοκτήτη. Γύρω από το κεντρικό κτίριο υπήρχαν πολλά δευτερεύοντα οικήματα, αποθηκευτικοί χώροι κ.λ.π.
Πολλά απ’ αυτά συντηρήθηκαν από τους ιδιοκτήτες τους για να χρησιμοποιηθούν ως σύγχρονες κατοικίες. Άλλες πέρασαν στο δημόσιο και στεγάζουν σχολεία ή κοινοτικά γραφεία. Κάποια, όμως, δυστυχώς, παραμένουν μισοερειπωμένα και αν δεν συντηρηθούν άμεσα θα γκρεμιστούν και η απώλεια για τον τόπο θα είναι μεγάλη. Κάποιοι ιδιοκτήτες έχουν φιλόδοξα σχέδια: Να τα αναπαλαιώσουν και να λειτουργήσουν σα μουσεία.
Παρακάτω θα γνωρίσουμε μερικά απ’ τα κονάκια της περιοχής μας, που έχουν επιβιώσει ως τις μέρες μας.
ΚΟΝΑΚΙ ΦΑΣΟΥΛΑ
ΤΟ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟ ΤΣΕΛΙΓΚΑΤΟ ΤΗΣ ΛΑΡΙΣΑΣ
Στο δρόμο για το Συκούριο, στη Γκιούλμπερι (Αμφιθέα) βρίσκεται το κονάκι του Φασούλα, ένα από τα μεγαλύτερα τσελιγκάτα της περιοχής της Λάρισας. Ο Σπύρος και Ηλίας Φασούλας αγόρασαν το 1926 ένα μεγάλο αγρόκτημα – λιβάδι 10.000 στρεμμάτων για βοσκή των κοπαδιών τους. Εγκαταστάθηκαν στην περιοχή μαζί με άλλες 27 οικογένειες. Έχτισαν το κονάκι, όπου περνούσαν τους χειμερινούς μήνες και το καλοκαίρι ανέβαιναν στους Καλαρρύτες, απ’ όπου κατάγονταν.
Το κονάκι ήταν ένα αληθινό εργαστήρι, καθώς στο ισόγειο λειτουργούσε κασαρία για την παρασκευή τυριών και ολόγυρα υπήρχαν βοηθητικοί χώροι και κτίρια με αποθήκες και στάβλους για 30 άλογα, που διέθεταν για την καλλιέργεια των κτημάτων και τις ανάγκες της μεταφοράς.
Το 1936 έγινε η διανομή του κτήματος. 2.500 στρέμματα ανήκαν στους αδερφούς Καρανίκα και τα υπόλοιπα 7.500 μοιράστηκαν οι αδερφοί Φασούλα και οι οικογένειες των τσοπαναραίων του τσελιγκάτου.
ΤΟ ΚΟΝΑΚΙ ΤΟΥ ΑΒΕΡΩΦ ΣΤΗ ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΕΙΑ
Το αρχικό κονάκι του Αβέρωφ βρίσκονταν κοντά στο εκκλησάκι του Προφήτη Ηλία στη συνοικία Νεράιδα της Λάρισας. Ανήκε στο Γεώργιο Αβέρωφ, τον ευεργέτη που χάρισε το θωρηκτό Αβέρωφ στο ελληνικό κράτος. Με δικά του έξοδα χτίστηκε στη Λάρισα η « Γεωργική Αβερώφειος Σχολή » επί δημαρχίας Αστεριάδη. Έζησε αρκετά χρόνια στη Λάρισα. Γιος του ήταν ο Αναστάσιος Αβέρωφ, που ζούσε το καλοκαίρι στο Μέτσοβο και το χειμώνα στα Τρίκαλα. Ο Ευάγγελος Αβέρωφ, εγγονός του Γεωργίου, έζησε στο κονάκι όπου και πιάστηκε το 1943 από τους Ιταλούς Λεγεωναρίους, που συνεργάστηκαν με τους Βλάχους της Σαμαρίνας, για τη δημιουργία αυτόνομου κράτους.
Η οικογένειά του αργότερα έζησε στην Αθήνα. Το μεγαλύτερο μέρος του τσιφλικιού σήμερα έχει πουληθεί. Στο κονάκι, που σώζεται στη Νέα Πολιτεία, μετακόμισε η οικογένεια Αβέρωφ μετά την καταστροφή του αρχικού κονακιού.
ΤΟ ΚΟΝΑΚΙ ΤΩΝ ΠΕΛΑΡΓΩΝ ΣΤΗ ΓΥΡΤΩΝΗ
Το τριώροφο νεοκλασσικό αρχοντικό δεσπόζει στην περιοχή της Γυρτώνης και χτίστηκε το 1870 από τους αδερφούς Κουλουμόπουλους, οι οποίοι ήταν ιδιοκτήτες μιας τεράστιας έκτασης 36.000 στρεμμάτων.
Το 1912 ολόκληρο το τσιφλίκι με το κονάκι πουλήθηκε, λόγω χρεών, στον Στυλιανό Παπαγεωργίου, που ήρθε από την Κων/πολη. Οι νέοι ιδιοκτήτες πρόσθεσαν δίπλα στο κονάκι μια σειρά από οικήματα όπως γραφεία, σχολείο, νοσοκομείο, μαγειρείο, φούρνο, σπίτια για τους εργάτες. Οι ιδιοκτήτες επιχείρησαν καινοτομίες στην κτηνοτροφία και στις αγροτικές καλλιέργειες.
Το 1928, 15.000 στρέμματα τέθηκαν εκτός απαλλοτριώσεων, γιατί χαρακτηρίστηκε πρότυπο αγρόκτημα. Το 1941 το αρχοντικό υπέστη μεγάλες ζημιές από το σεισμό και στον εμφύλιο καταστράφηκε από βόμβα μολότωφ. Μέχρι το 1952 ήταν ιδιοκτησία της Οικογένειας Παπαγεωργίου και στην συνέχεια απαλλοτριώθηκε από το κράτος και δόθηκε ένα μέρος των κτημάτων αυτών σε ακτήμονες της περιοχής (κυρίως του Μακρυχωρίου, της Γυρτώνης και της Φαλάνης). Στους κληρονόμους απόμεινε μόνο μία έκταση 40 στρεμμάτων.
Ένα ερειπωμένο αρχοντικό κινδυνεύει να καταρρεύσει. Οι πιο πιστοί του φίλοι, που το θυμούνται κάθε χρόνο, είναι οι πελαργοί που έχουν τις φωλιές τους στην είσοδο του αρχοντικού.
ΤΟ ΚΟΝΑΚΙ ΣΤΟ ΒΡΥΟΤΟΠΟ
Το πυργόσπιτο στο Τσαϊρλή ( σημερινός Βρυότοπος ) ανήκε αρχικά στον Τούρκο αγά της περιοχής και μετά την απελευθέρωση αγοράστηκε από την οικογένεια Τσιούτρα.
Αποτελείται από μια κατοικία τρεις ορόφους και ένα δεύτερο κτίσμα στην αυλή, της ίδιας εποχής, που σήμερα χρησιμοποιείται σαν αποθήκη.
Η αξία του βρίσκεται στο ότι διασώζει ενδιαφέροντα αρχιτεκτονικά στοιχεία, ( πολεμίστρες, οχυρή πόρτα, καταχύστρα πάνω από την πόρτα για το ρίξιμο καυτού λαδιού ή ζεματιστού νερού ) που έγιναν για λόγους άμυνας. Ένας σεισμός γκρέμισε τμήμα του δεύτερου ορόφου, που ξαναχτίστηκε. Έχει υποστεί επεμβάσεις από τους ιδιοκτήτες, αλλά έχει διατηρήσει τη φυσιογνωμία του. Μοιάζει με τους πύργους της Μάνης, τα πυργόσπιτα της Τσαριτσάνης και του Πηλίου.
ΚΟΝΑΚΙ ΤΟΥ ΧΑΡΟΚΟΠΟΥ
Από τα μεγαλύτερα αρχοντικά της Θεσσαλίας, ποτισμένο με μνήμες προσωπικοτήτων της τέχνης και της πολιτικής, με κυριότερη αυτή της Μελίνας Μερκούρη, που υπήρξε κάποτε σύζυγος του τσιφλικά Παναγή Χαροκόπου του νεώτερου -μέλος της δυναστείας Χαροκόπου.
Ο Παναγής Χαροκόπος γεννήθηκε στην Κεφαλλονιά το 1835 και πέθανε στην Αθήνα το 1911. Μετανάστευσε σε νεαρή ηλικία στη Ρουμανία, όπου απέκτησε μεγάλη περιουσία από την καλλιέργεια κτημάτων και το εμπόριο σιτηρών. Το 1899 εγκαταστάθηκε στην Αθήνα.
Ο Παναγής Χαροκόπος ήταν ένας δραστήριος και δυναμικός άνθρωπος. Συνέβαλε στον εκσυγχρονισμό της γεωργίας στη Ρουμανία και στην Ελλάδα, στην ανάπτυξη της βιοτεχνίας και βιομηχανίας και στην διαμόρφωση του τραπεζικού συστήματος. Επιπλέον, ανέπτυξε πλούσια κοινωφελή δραστηριότητα, ευεργετώντας τόσο την Ελλάδα όσο και τη Ρουμανία. Το σπουδαιότερο δημιούργημά του υπήρξε η Χαροκόπειος Οικοκυρική και Επαγγελματική Σχολή Θηλέων στην Καλλιθέα, πρόδρομος του σημερινού Χαροκοπείου Πανεπιστημίου.
Αφού αγόρασε 80.000 στρμ. στο θεσσαλικό κάμπο, εγκαταστάθηκε στο κονάκι το 1900, του οποίου αρχιτέκτονας ήταν ο Μεταξάς. Το κυρίως κτίριο αποτελείται από δύο ορόφους, το υπόγειο και έναν προεξέχοντα πύργο. Με τον ερχομό του στην Ελλάδα, έφερε το πρώτο μηχανικό άροτρο και την πρώτη αλωνιστική μηχανή και φρόντιζε πάντοτε για τη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης των εργατών του και την εκπαίδευση τους στις νέες καλλιέργειες. Ίδρυσε επίσης τη Γεωργική Σχολή στα Φάρσαλα. Το 1910 παραχώρησε 30.000 στρμ. από το τσιφλίκι του για τους κολίγους και το 1911 επί πρωθυπουργίας Βενιζέλου, εκλέχτηκε Βουλευτής.
ΚΟΝΑΚΙ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ ΛΥΤΡΑ
Αλλάζουν οι εποχές, αλλάζουν οι άνθρωποι και μαζί τους οι χώροι που καθημερινά χρησιμοποιούν. Για την οικογένεια Λύτρα, το κονάκι του πατέρα Δημοσθένη, του μεγαλοκτηνοτρόφου από την Αβδέλλα είναι σήμερα ομορφότερο από ποτέ.
Είναι ένα οίκημα που εξωτερικά διατηρεί κάποια από τα αρχικά χαρακτηριστικά, αλλά εσωτερικά, μόνο ως γκαλερί ή χώρος τέχνης θα μπορούσε να χαρακτηριστεί. Κατασκευασμένο με μεράκι και αισθητική άποψη το κονάκι αυτό που βρίσκεται έξω από το σημερινό Ομορφοχώρι είναι μια απάντηση σε εκείνους που πιστεύουν ότι «τα παραδοσιακά είναι καλά». Όταν η «παράδοση» αντιμετωπίζεται σαν κάτι στείρο και στατικό (ή ακόμα χειρότερα πεθαμένο) καλύτερα να μας λείπει!
Το τσελιγκάτο του Δημοσθένη Λύτρα με τα 3.500 πρόβατα δεν υπάρχει και τα παιδιά του απλά νοικιάζουν περίπου 1.200 στρέμματα για παραγωγή βαμβακιού. Όσο για τα περίφημα βαθυπράσινα μάρμαρα της Χασάμπαλης (έτσι λεγόταν η περιοχή παλιά) δεν εξορύσσονται πλέον.
ΚΟΝΑΚΙ ΚΥΖΕΡΙΔΗ
Αν βρεθεί κανείς στο Πολυνέρι Φαρσάλων, δεν είναι δυνατόν να μην παρατηρήσει το γνωστό «Κονάκι» του Παναγιώτη Κυζερίδη. Το περίφημο «Κονάκι» της επαρxίας Φαρσάλων, αποτελεί αξιόλογο και αντιπροσωπευτικό δείγμα τσιφλικόσπιτου, όπως αυτά διαμορφώθηκαν στις αρxές του αιώνα που πέρασε, στη Θεσσαλία και το οποίο είναι συνδεδεμένο με τον αγώνα των κολίγων της Θεσσαλίας για δικαιότερη κατανομή της γης και επομένως αποτελεί σημείο αναφοράς για τους κατοίκους της περιοxής και όxι μόνον.
Το αρxοντικό του Κυζερίδη ή Κονάκι xτίστηκε το 1585 από Βενετσιάνους και στη συνέxεια το πήραν οι Τούρκοι μπέηδες και πασάδες μέxρι την απελευθέρωση της Ελλάδας. Το 1900 περίπου περιήλθε σ’ έναν Ελληνα από τη Ρουμανία που ονομαζόταν Γεράσιμος Χαροκόπος. Αξίζει να σημειωθεί ότι το τσιφλίκι ήταν πάνω από 60 xιλ. στρέμματα και περιελάμβανε και την περιοxή Χτούρι, που όπως αναφέρει ο Στράβων εκεί ήταν η πόλη Ελλάς από την οποία πήρε την ονομασία της η πατρίδα μας και κατά τον Oμηρο ήταν γνωστή για τις ωραίες γυναίκες της. Αργότερα το Κονάκι περιήλθε στον Τρικούπη Χαροκόπο και στη συνέxεια το αγόρασε ο Αφεντούλης, πλούσιος εργοστασιάρxης από την Τεργέστη της Ιταλίας. Απ’ αυτόν το κληρονόμησε η οικογένεια Πάντου και οι κληρονόμοι της το πούλησαν το 1986 στον Παναγιώτη Κυζερίδη.
Το κτίριο κατά τα 400 και πλέον xρόνια της ζωής του υπέστη πολλές ζημιές και επισκευάστηκε. Κατά τα xρόνια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, ήταν έδρα στρατιωτικών δυνάμεων Γερμανών και Ιταλών. Κατά τη διάρκεια των σεισμών του 1954, που ως γνωστόν ισοπέδωσαν την περιοxή, το αρxοντικό υπέστη σοβαρές ζημιές και κατέστη ερείπιο. O κ. Παν. Κυζερίδης το ανακαίνισε με ατομικά του έξοδα, το επίπλωσε και το έφερε στη σημερινή του μορφή, με πολύ μεράκι και αφού φρόντισε από παλιές φωτογραφίες να είναι πιστό αντίγραφο του παλιού αρxοντικού.
Το Κονάκι, που περιβάλλεται από μανδρότοιxο, βρίσκεται στο μέσον κήπου 70 περίπου στρεμμάτων και αποτελείται από το αρxοντικό, 4 μεγάλες αποθήκες, το κτίριο της εισόδου και 2 παράσπιτα. Αρxικά τα κτίρια ήταν περισσότερα αλλά καταστράφηκαν. Υπήρxαν μαγειρεία, φούρνος, αποθήκες αλόγων, παράσπιτα όπου έμεναν οι υπάλληλοι, ενώ αξίζει να σημειωθεί ότι στο οίκημα που στεγαζόταν το γαλατάδικο στεγάστηκε το Δημοτικό Σxολείο Πολυνερίου. Από το παλιό κτίριο σώζονται η μεγάλη πόρτα εισόδου του περιβόλου και οι δύο πόρτες του αρxοντικού. Είναι σιδερένιες με διακοσμήσεις νεοκλασικές. O νεοκλασικός ρυθμός ακολουθήθηκε και στην επίπλωση του αρxοντικού. Τα έπιπλα είναι ιταλικής κατασκευής. Το στιλ του μπουφέ στο σαλόνι είναι γαλλικής κατασκευής, ενώ τα πολύφωτα ιταλικού στιλ Πομπηίας. Το Κονάκι ανακαινίστηκε στις αρxές της δεκαετίας του 1990 και έxει xαρακτηρισθεί ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο.
Το κονάκι ήταν ένα αληθινό εργαστήρι, καθώς στο ισόγειο λειτουργούσε κασαρία για την παρασκευή τυριών και ολόγυρα υπήρχαν βοηθητικοί χώροι και κτίρια με αποθήκες και στάβλους για 30 άλογα, που διέθεταν για την καλλιέργεια των κτημάτων και τις ανάγκες της μεταφοράς.
Το 1936 έγινε η διανομή του κτήματος. 2.500 στρέμματα ανήκαν στους αδερφούς Καρανίκα και τα υπόλοιπα 7.500 μοιράστηκαν οι αδερφοί Φασούλα και οι οικογένειες των τσοπαναραίων του τσελιγκάτου.
ΤΟ ΚΟΝΑΚΙ ΤΟΥ ΑΒΕΡΩΦ ΣΤΗ ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΕΙΑ
Η οικογένειά του αργότερα έζησε στην Αθήνα. Το μεγαλύτερο μέρος του τσιφλικιού σήμερα έχει πουληθεί. Στο κονάκι, που σώζεται στη Νέα Πολιτεία, μετακόμισε η οικογένεια Αβέρωφ μετά την καταστροφή του αρχικού κονακιού.
ΤΟ ΚΟΝΑΚΙ ΤΩΝ ΠΕΛΑΡΓΩΝ ΣΤΗ ΓΥΡΤΩΝΗ
Το 1912 ολόκληρο το τσιφλίκι με το κονάκι πουλήθηκε, λόγω χρεών, στον Στυλιανό Παπαγεωργίου, που ήρθε από την Κων/πολη. Οι νέοι ιδιοκτήτες πρόσθεσαν δίπλα στο κονάκι μια σειρά από οικήματα όπως γραφεία, σχολείο, νοσοκομείο, μαγειρείο, φούρνο, σπίτια για τους εργάτες. Οι ιδιοκτήτες επιχείρησαν καινοτομίες στην κτηνοτροφία και στις αγροτικές καλλιέργειες.
Το 1928, 15.000 στρέμματα τέθηκαν εκτός απαλλοτριώσεων, γιατί χαρακτηρίστηκε πρότυπο αγρόκτημα. Το 1941 το αρχοντικό υπέστη μεγάλες ζημιές από το σεισμό και στον εμφύλιο καταστράφηκε από βόμβα μολότωφ. Μέχρι το 1952 ήταν ιδιοκτησία της Οικογένειας Παπαγεωργίου και στην συνέχεια απαλλοτριώθηκε από το κράτος και δόθηκε ένα μέρος των κτημάτων αυτών σε ακτήμονες της περιοχής (κυρίως του Μακρυχωρίου, της Γυρτώνης και της Φαλάνης). Στους κληρονόμους απόμεινε μόνο μία έκταση 40 στρεμμάτων.
Ένα ερειπωμένο αρχοντικό κινδυνεύει να καταρρεύσει. Οι πιο πιστοί του φίλοι, που το θυμούνται κάθε χρόνο, είναι οι πελαργοί που έχουν τις φωλιές τους στην είσοδο του αρχοντικού.
ΤΟ ΚΟΝΑΚΙ ΣΤΟ ΒΡΥΟΤΟΠΟ
Αποτελείται από μια κατοικία τρεις ορόφους και ένα δεύτερο κτίσμα στην αυλή, της ίδιας εποχής, που σήμερα χρησιμοποιείται σαν αποθήκη.
Η αξία του βρίσκεται στο ότι διασώζει ενδιαφέροντα αρχιτεκτονικά στοιχεία, ( πολεμίστρες, οχυρή πόρτα, καταχύστρα πάνω από την πόρτα για το ρίξιμο καυτού λαδιού ή ζεματιστού νερού ) που έγιναν για λόγους άμυνας. Ένας σεισμός γκρέμισε τμήμα του δεύτερου ορόφου, που ξαναχτίστηκε. Έχει υποστεί επεμβάσεις από τους ιδιοκτήτες, αλλά έχει διατηρήσει τη φυσιογνωμία του. Μοιάζει με τους πύργους της Μάνης, τα πυργόσπιτα της Τσαριτσάνης και του Πηλίου.
ΚΟΝΑΚΙ ΤΟΥ ΧΑΡΟΚΟΠΟΥ
Ο Παναγής Χαροκόπος γεννήθηκε στην Κεφαλλονιά το 1835 και πέθανε στην Αθήνα το 1911. Μετανάστευσε σε νεαρή ηλικία στη Ρουμανία, όπου απέκτησε μεγάλη περιουσία από την καλλιέργεια κτημάτων και το εμπόριο σιτηρών. Το 1899 εγκαταστάθηκε στην Αθήνα.
Ο Παναγής Χαροκόπος ήταν ένας δραστήριος και δυναμικός άνθρωπος. Συνέβαλε στον εκσυγχρονισμό της γεωργίας στη Ρουμανία και στην Ελλάδα, στην ανάπτυξη της βιοτεχνίας και βιομηχανίας και στην διαμόρφωση του τραπεζικού συστήματος. Επιπλέον, ανέπτυξε πλούσια κοινωφελή δραστηριότητα, ευεργετώντας τόσο την Ελλάδα όσο και τη Ρουμανία. Το σπουδαιότερο δημιούργημά του υπήρξε η Χαροκόπειος Οικοκυρική και Επαγγελματική Σχολή Θηλέων στην Καλλιθέα, πρόδρομος του σημερινού Χαροκοπείου Πανεπιστημίου.
Αφού αγόρασε 80.000 στρμ. στο θεσσαλικό κάμπο, εγκαταστάθηκε στο κονάκι το 1900, του οποίου αρχιτέκτονας ήταν ο Μεταξάς. Το κυρίως κτίριο αποτελείται από δύο ορόφους, το υπόγειο και έναν προεξέχοντα πύργο. Με τον ερχομό του στην Ελλάδα, έφερε το πρώτο μηχανικό άροτρο και την πρώτη αλωνιστική μηχανή και φρόντιζε πάντοτε για τη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης των εργατών του και την εκπαίδευση τους στις νέες καλλιέργειες. Ίδρυσε επίσης τη Γεωργική Σχολή στα Φάρσαλα. Το 1910 παραχώρησε 30.000 στρμ. από το τσιφλίκι του για τους κολίγους και το 1911 επί πρωθυπουργίας Βενιζέλου, εκλέχτηκε Βουλευτής.
ΚΟΝΑΚΙ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ ΛΥΤΡΑ
Είναι ένα οίκημα που εξωτερικά διατηρεί κάποια από τα αρχικά χαρακτηριστικά, αλλά εσωτερικά, μόνο ως γκαλερί ή χώρος τέχνης θα μπορούσε να χαρακτηριστεί. Κατασκευασμένο με μεράκι και αισθητική άποψη το κονάκι αυτό που βρίσκεται έξω από το σημερινό Ομορφοχώρι είναι μια απάντηση σε εκείνους που πιστεύουν ότι «τα παραδοσιακά είναι καλά». Όταν η «παράδοση» αντιμετωπίζεται σαν κάτι στείρο και στατικό (ή ακόμα χειρότερα πεθαμένο) καλύτερα να μας λείπει!
Το τσελιγκάτο του Δημοσθένη Λύτρα με τα 3.500 πρόβατα δεν υπάρχει και τα παιδιά του απλά νοικιάζουν περίπου 1.200 στρέμματα για παραγωγή βαμβακιού. Όσο για τα περίφημα βαθυπράσινα μάρμαρα της Χασάμπαλης (έτσι λεγόταν η περιοχή παλιά) δεν εξορύσσονται πλέον.
ΚΟΝΑΚΙ ΚΥΖΕΡΙΔΗ
Το αρxοντικό του Κυζερίδη ή Κονάκι xτίστηκε το 1585 από Βενετσιάνους και στη συνέxεια το πήραν οι Τούρκοι μπέηδες και πασάδες μέxρι την απελευθέρωση της Ελλάδας. Το 1900 περίπου περιήλθε σ’ έναν Ελληνα από τη Ρουμανία που ονομαζόταν Γεράσιμος Χαροκόπος. Αξίζει να σημειωθεί ότι το τσιφλίκι ήταν πάνω από 60 xιλ. στρέμματα και περιελάμβανε και την περιοxή Χτούρι, που όπως αναφέρει ο Στράβων εκεί ήταν η πόλη Ελλάς από την οποία πήρε την ονομασία της η πατρίδα μας και κατά τον Oμηρο ήταν γνωστή για τις ωραίες γυναίκες της. Αργότερα το Κονάκι περιήλθε στον Τρικούπη Χαροκόπο και στη συνέxεια το αγόρασε ο Αφεντούλης, πλούσιος εργοστασιάρxης από την Τεργέστη της Ιταλίας. Απ’ αυτόν το κληρονόμησε η οικογένεια Πάντου και οι κληρονόμοι της το πούλησαν το 1986 στον Παναγιώτη Κυζερίδη.
Το κτίριο κατά τα 400 και πλέον xρόνια της ζωής του υπέστη πολλές ζημιές και επισκευάστηκε. Κατά τα xρόνια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, ήταν έδρα στρατιωτικών δυνάμεων Γερμανών και Ιταλών. Κατά τη διάρκεια των σεισμών του 1954, που ως γνωστόν ισοπέδωσαν την περιοxή, το αρxοντικό υπέστη σοβαρές ζημιές και κατέστη ερείπιο. O κ. Παν. Κυζερίδης το ανακαίνισε με ατομικά του έξοδα, το επίπλωσε και το έφερε στη σημερινή του μορφή, με πολύ μεράκι και αφού φρόντισε από παλιές φωτογραφίες να είναι πιστό αντίγραφο του παλιού αρxοντικού.
Το Κονάκι, που περιβάλλεται από μανδρότοιxο, βρίσκεται στο μέσον κήπου 70 περίπου στρεμμάτων και αποτελείται από το αρxοντικό, 4 μεγάλες αποθήκες, το κτίριο της εισόδου και 2 παράσπιτα. Αρxικά τα κτίρια ήταν περισσότερα αλλά καταστράφηκαν. Υπήρxαν μαγειρεία, φούρνος, αποθήκες αλόγων, παράσπιτα όπου έμεναν οι υπάλληλοι, ενώ αξίζει να σημειωθεί ότι στο οίκημα που στεγαζόταν το γαλατάδικο στεγάστηκε το Δημοτικό Σxολείο Πολυνερίου. Από το παλιό κτίριο σώζονται η μεγάλη πόρτα εισόδου του περιβόλου και οι δύο πόρτες του αρxοντικού. Είναι σιδερένιες με διακοσμήσεις νεοκλασικές. O νεοκλασικός ρυθμός ακολουθήθηκε και στην επίπλωση του αρxοντικού. Τα έπιπλα είναι ιταλικής κατασκευής. Το στιλ του μπουφέ στο σαλόνι είναι γαλλικής κατασκευής, ενώ τα πολύφωτα ιταλικού στιλ Πομπηίας. Το Κονάκι ανακαινίστηκε στις αρxές της δεκαετίας του 1990 και έxει xαρακτηρισθεί ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο.
ΚΟΝΑΚΙ ΠΡΟΔΡΟΜΟΥ ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ
Στον Πρόδρομο Καρδίτσας βρίσκεται το κονάκι του Εκρέμ Μπέη. Χτίστηκε κατά την τελευταία περίοδο της Τουρκοκρατίας, στο δεύτερο μισό τους 19ου αιώνα και λίγο πριν από την απελευθέρωση της Θεσσαλίας το1881. Ήταν ένα λιθόκτιστο κεραμοσκεπές σπίτι τσιφλικά του κάμπου και αποτέλεσε κατοικία των μπέηδων. Ο τελευταίος Τούρκος ιδιοκτήτης ήταν ο Εκρέμ Μπέης.
Η κάτοψη είχε σχήμα σταυρού. Είχε δύο ορόφους εκτός από την περιοχή της απόληξης του κλιμακοστασίου, όπου υπήρχε τριώροφος πύργος και παρατηρητήριο.
Το 1912 το απέκτησε το Ελληνικό Δημόσιο. Το 1923 το Υπουργείο Γεωργίας το παραχώρησε στην κοινότητα Προδρόμου που το χρησιμοποίησε σαν Δημοτικό Σχολείο για το χωριό.
Κατά τη διάρκεια του μεγάλου σεισμού που έγινε στους Σοφάδες το 1954 έπαθε ζημιές, κατέρρευσαν οι πάνω όροφοι αλλά συνέχισε να είναι το σχολείο του χωριού.
Το 1986 ανακηρύχθηκε διατηρητέο Μουσείο και το 1987 η Κοινότητα Προδρόμου το παραχώρησε στο Υπουργείο Πολιτισμού. Την επόμενη χρονιά αποφασίστηκε να αναστηλωθεί και έτσι σήμερα εκεί στεγάζονται τα γραφεία και το εργαστήριο συντήρησης της ΛΔ' Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών αρχαιοτήτων.
ΚΟΝΑΚΙ ΜΕΓΑΛΩΝ ΚΑΛΥΒΙΩΝ ΤΡΙΚΑΛΩΝ
 |
| Φωτογραφία: http://trikkipress.gr/ |
Ο Βελή – Πασάς όσο διοικούσε την περιοχή έφτιαξε, την προσωπική του κατοικία στο κέντρο του χωριού, το Κονάκι. Ήταν περίτεχνα φτιαγμένο με τριανταπέντε δωμάτια, με εσωτερικά λουτρά και τουαλέτες. Μετά τον θάνατο του Αλή – Πασά, ο Σουλτάνος δώρισε το χωριό στη χήρα του εγγονού του Αλή, Ισμαήλ – Πασά.
Το Κονάκι μέχρι την απελευθέρωση αποτέλεσε την επίσημη κατοικία του Τούρκου αφέντη και το διοικητήριο της ευρύτερης περιοχής ενώ μετά την απελευθέρωση ήταν η έδρα του διοικητή του τσιφλικιού του Κωνσταντίνου Ζάππα – πλούσιου Έλληνα ομογενή στη Ρουμανία που αγόρασε τα Μεγάλα Καλύβια κι άλλα χωριά – που ήταν ο ανιψιός του ιδιοκτήτη Απόστολος Ζάππας. Σώζεται έως σήμερα και το 1995 χαρακτηρίστηκε ως ιστορικό διατηρητέο κτίσμα από το Υπουργείο Πολιτισμού. Από το 1976 στεγάζει το Λαογραφικό Μουσείο των Μεγάλων Καλυβίων και τον Εκπολιτιστικό Σύλλογο.
ΚΟΝΑΚΙ ΜΕΓΑΡΧΗΣ ΤΡΙΚΑΛΩΝ
Το συγκεκριμένο κτίσμα χρονολογείται από τις αρχές του 19ου αιώνα. Είναι ένα περίτεχνο κτίσμα το οποίο υπέστη μετατροπές στο πέρασμα των χρόνων. Μειώθηκε το ύψος του και ξηλώθηκαν οι πολεμίστρες που μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα έστεκαν περιμετρικά του κτιρίου για να προστατεύουν τους ενοίκους τους από επιδρομές ληστών.
Πρόσφατα έγινε πρόταση να αποκτήσει ο Δήμος το κονάκι στη Μεγάρχη και να στεγαστεί σε αυτό το λαογραφικό μουσείο. Το συγκεκριμένο κονάκι έχει μεγάλη αρχιτεκτονική και ιστορικά αξία. Επομένως, με τη απόκτησή του και τη στέγαση σε αυτό του λαογραφικού μουσείου, επιτυγχάνονται δύο στόχοι: Πρώτον, προστατεύεται και αναδεικνύεται ένα αρχιτεκτονικό μνημείο του τόπου και δεύτερον, δημιουργείται ένα λαογραφικό μουσείο στο φυσικό του χώρο.
Πρόκειται για ένα διώροφο αρχοντικό που κεντρίζει αμέσως την προσοχή.
Κτίστηκε στην Πατουλιά στις αρχές του 19ου αιώνα.
Όταν σεργιανίσει κανείς στα λιτά σοκάκια της Πατουλιάς, αναμφίβολα πέραν των εικόνων από τις συνηθισμένες αγροτικές εργασίες των κατοίκων της, τα βλέμματα θα πέσουν στο διώροφο πέτρινο αρχοντικό (κονάκι) με τους βοηθητικούς χώρους την αποθήκη (κουτσέκι) που δεσπόζει στην ανατολική πλευρά χωριού.
Θα αποτυπώσει στη μνήμη του την αρχιτεκτονική και θα εντυπωσιαστεί πραγματικά αν ξεναγηθεί στους χώρους του, αλλά και στην μεγάλη αυλή.
Είναι ένα κτίριο με μεγάλη ιστορία και σημασία.
Ανατρέχοντας στην ιστορία του διώροφου αρχοντικού, μέσα από τις παραδόσεις που μεταφέρονται από τους κατοίκους αλλά και μια επιγραφή που βρίσκεται αναρτημένη σε πέτρα στην αποθήκη, το κουτσέκι, όπως το αποκαλούν οι ηλικιωμένοι, το κτίριο κτίστηκαν το 1903.
Στο αρχοντικό έζησαν τρεις γενιές, της οικογένειας Ζουρνάντζη. Σήμερα ιδιοκτήτης του είναι ο κ. Αναστάσιος Ζουρνατζής, γόνος του Κωνσταντίνου Ζουρναντζή ενός γαιοκτήμονα που στις αρχές του 19ου αιώνα απασχολούσε στα χωράφια του ένα μεγάλο μέρος των κατοίκων της Πατουλιάς.
Το σπίτι δεν κατοικήθηκε ποτέ μόνιμα. Περιστασιακά σε αυτό ζούσαν οι ιδιοκτήτες τους. Προσφέρθηκε όμως χωρίς δεύτερη σκέψη από εκείνους, σε κατοίκους του χωριού που οι Γερμανοί την περίοδο της κατοχής έκαψαν τα σπίτια τους.
Σ’ αυτό το κτήριο γυρίστηκε το 1965 η γνωστή ελληνική ταινία «Το χώμα βάφτηκε κόκκινο», που αναπαριστούσε με ζωντανό τρόπο τις σχέσεις τσιφλικάδων και κολήγων.
Στις αρχές της δεκαετίας του΄60 για διάστημα 6 μηνών το κονάκι απέκτησε ζωή. Μια ζωή που οι κάτοικοι της Πατουλιάς την θεώρησαν πρωτόγνωρη για τα δεδομένα του χωριού. Μετά από μια επαφή που είχαν ιδιοκτήτες της οικίας με παραγωγούς του Ελληνικού κινηματογράφου, αποφασίστηκε να γυριστεί ένα μεγάλο μέρος της ταινίας «Το χώμα βάφτηκε κόκκινο». Μια ταινία σε σκηνοθεσία του Βασίλη Γεωργιάδη, σε σενάριο Nίκου Φώσκολου, σε παραγωγή Φίνος Φιλμ, Δαμασκηνός-Mιχαηλίδης.
Η ταινία ήταν υποψηφία για Όσκαρ καλύτερης ξενόγλωσσης ταινίας το 1966. Ανεπίσημη συμμετοχή στο Φεστιβάλ Καννών 1966. Βραβείο μουσικής στο Καρλοβι Βαρι 1966. Πηγή: https://www.trikalaola.gr/
ΤΟ ΚΟΝΑΚΙ ΤΗΣ ΠΗΓΗΣ (ΚΟΝΑΚΙ ΤΟΥ ΔΕΡΒΕΝΑΓΑ)
Στο κέντρο του χωριού Πηγή βρίσκεται ένα παραδοσιακό κτίριο κτισμένο στα χρόνια της Τουρκοκρατίας. Πρόκειται για δίπατο κυβόσχημο κτίριο με την επάνω ανατολική γωνία σε σχήμα Γ. Εντοιχισμένη μαρμάρινη πλάκα μας πληροφορεί ότι το κονάκι αγόρασε το 1893 ο Κωνσταντίνος Τσιτσόπουλος εκ Καρπενησίου, μαζί με τον περιβάλλοντα χώρο των 25 στρεμμάτων. Το 1918 – 20 το αγόρασε ο Πετρούτσος από την γυναίκα του Μαρίνα απέκτησε τον Σπύρο. Όταν ο Πετρούτσος πέθανε η γυναίκα του παντρεύτηκε τον γιατρό Αθανάσιο Δερβέναγα (τέως βουλευτή). Το κονάκι σήμερα ανοίκει στον Σπύρο Πετρούτσο συνταξιούχο διευθυντή Αγροτικής Τράπεζας Βόλου. Για πάρα πολλά χρόνια επιστάτης στο κονάκι ήταν ο Βασίλειος Δήμου κάτοικος Πηγής. Πηγή: https://www.trikalaola.gr/
ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΙΚΗΣ ΓΗΣ ΚΑΙ ΤΩΝ ΚΟΛΙΓΩΝ ΤΟΥ ΘΕΣΣΑΛΙΚΟΥ ΚΑΜΠΟΥ, ΚΑΘΩΣ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΑΓΩΝΕΣ ΤΟΥΣ, ΜΕΛΕΤΗΣΑΝ ΟΙ ΜΑΘΗΤΕΣ ΤΟΥ Γ2, ΣΤΑ ΠΛΑΙΣΙΑ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΤΗΣ « ΤΟΠΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΟ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2001-2002
Κοσκινιώτης Θανάσης
Κούκα Νίνα
Λίταινας Φάνης
Μαγαλιού Σοφία
Μαϊμάρη Βάσω
Μάνθου Ρούλα
Μούσιου Δώρα
Μπατρακούλης Νίκος
Μπουχουρίδης Τέλης
Νασίκα Χριστίνα
Νικολή Ανθή
ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ
Χουρμουζιάδου Δέσποινα – Γαλλικών
