Η Θέτιδα και οι Νηρηίδες θρηνούν το νεκρό Αχιλλέα. Κορινθιακή υδρία, 570 π.Χ. περίπου.
Παρίσι, Μουσείο του Λούβρου (αντίγραφο).
Η κοσμοθεωρία του μοιρολογιού είναι αρχέγονη και απλή. Ο κόσμος (σύμπαν) διαιρείται συνήθως σε δύο μέρη. Τον απάνω κόσμο και τον κάτω κόσμο. Ο κάτω κόσμος είναι ο Άδης, ο οποίος φέρει στην συνείδηση του λαού πολλά ονόματα. (μαύρη γης, κάτω κόσμος, μαύρο σκοτάδι, Τάρταρα κ.ά.). Το μαύρο αποτελεί σύνηθες χαρακτηριστικό της νεκρικής εθιμοτυπίας. Στην λαϊκή φαντασία λειτουργεί σαν αποστροφή του απάνω κόσμου.
Ε Σταύρο του Μιχάλακα
Και λυγερέ μου άρχοντα
Πες μου τα νέα τα καλά
Από την κάτω γειτονιά[1]
Ο θρήνος και ο γόος είναι οι δύο λέξεις που χρησιμοποιούνται ήδη στα Ομηρικά έπη (στην Ιλιάδα υπάρχει εμφανείς διαχωρισμός των εννοιών), για την εκδήλωση των προσωπικών συναισθημάτων και τιμής του νεκρού. Η ίδια η ετυμολογία της λέξεως μοιρολόι, (M. Alexiou the ritual lament) προκύπτει από την λέξη μοίρα. Το νόημα της αποτελεί σύμβολο καθοριστικό για κάθε άνθρωπο, ο οποίος αργά η γρήγορα θα τερματίσει τον βίο του, αλλά και θεότητα αρχαία με μεγάλη λατρεία.
[1] Κάτω γειτονιά είναι ο κάτω κόσμος. Το παρόν μοιρολόι ειπώθηκε στα εννιάμερα συγγενούς, όπου η γυναίκα τον θρηνούσε, 9 μέρες μετά τον θάνατό του.
Το μοιρολόι
Η λέξη Μοιρολόι βγαίνει από τις λέξεις μοιρώ και λόγος. Περιγράφει την παραδοσιακή θρηνητική εκδήλωση ταφής για τους νεκρούς. Ο λαός χαίρεται και τραγουδάει για τη ζωή, τις χαρές, τις λύπες, τις αγωνίες και τους πόθους του. Τραγουδάει για τη πατρίδα του, τους ήρωες του και τη φύση. Τραγουδάει για οτιδήποτε κεντρίσει το ενδιαφέρον του. Τραγουδάει όμως και για το θάνατο, τον Χάρο, τον αποχωρισμό αγαπημένων προσώπων, είτε για τον Κάτω Κόσμο είτε για τόπους ξένους και μακρινούς. Με το πέρασμα του χρόνου όμως, το μοιρολόι στην Ήπειρο, έχει γίνει κομμάτι της κάθε εκδήλωσής του. Το Ηπειρώτικο γλέντι, όσο και να φαίνεται παράξενο στους μη Ηπειρώτες, είτε γάμος είναι, είτε βάπτιση, είτε πανηγύρι, αρχίζει πάντα με μοιρολόι. Είναι η τιμή για τους νεκρούς μας που δε βρίσκονται στο τραπέζι αυτό. Είναι και το μοιρολόι για τους ξενιτεμένους που τα παλιά χρόνια φεύγανε και δε μπορούσαν να γυρίσουν στην πατρίδα. Σε πολλές περιπτώσεις στα γλέντια αυτά ένα τραπέζι έμενε άδειο για όσους λείπουν.
Το μοιρολόι αποτελεί το όνομα μιας μουσικής εκδήλωσης, η οποία πηγάζει μεν από τους γυναικείους θρήνους για τους νεκρούς και αποτελεί τις αρχαιότερες ποιητικές εκφράσεις τραγούδι θρήνου και το πρωτοσυναντάμε και στα έργα του Ομήρου. Είναι οι θρηνωδοί των αρχαίων χρόνων που στο πέρασμα του χρόνου έγιναν οι μοιρολογίστρες όπου τις συναντάμε σε κάποια μέρη της Ελλάδας ακόμα και στις μέρες μας.
Τα μοιρολόγια, ως σκοποί και τραγούδια πλέον, συναντώνται σε κάθε γωνιά της Ελλάδος, εντός κι εκτός συνόρων του νεοελληνικού κράτους. Από την Βόρεια Ήπειρο (όπου ακούγεται ακόμα ο θρήνος για τους νεκρούς – κλάμα μαζί με λόγια) στη Κρήτη, και από την Μάνη στον Πόντο και τη Μικρά Ασία. Με το πέρασμα του χρόνου το μοιρολόι αναπτύχθηκε και εξελίχθηκε στην περιοχή της Ηπείρου και της Μάνης. Τα μοιρολόγια στις περιοχές αυτές μεταφέρονται από γενιά σε γενιά, από τους παππούδες στα παιδιά και στα εγγόνια. Σύνηθες φαινόμενο είναι και ο αυτοσχεδιασμός. Ο δημιουργός, πάντα εμπνευσμένος από τα ακούσματα των θρήνων των κεκοιμημένων, παίρνει πάντα τη μελωδία και τα λόγια της μοιρολογίστρας και με μεγάλη επιδεξιότητα τα αναπλάθει και τα ξαναφέρνει στα χείλη του λαού «καινούρια». Ο στίχος και ο ρυθμός των τραγουδιών αυτών της Ηπείρου είναι στα περισσότερα δεκαπεντασύλλαβος, ενώ της Μάνης έχει αντικατασταθεί με δεκαεξασύλλαβο και πολλές φορές με οκτασύλλαβο.
Στην Ήπειρο το μοιρολόι έχει πάρει και μια διαφορετική μορφή, η οποία συμπληρώνει τα όσα προαναφέραμε. Εκτός από τα εσωτερικά συναισθήματα του δημιουργού που εξωτερικεύονται μέσα από λόγια και τη μελωδία, κυρίως με τη μορφή των πολυφωνικών τραγουδιών, μοιρολόγια αποτελούν και τα μουσικά, ορχηστρικά κομμάτια - τραγούδια.
Στο παρακάτω βίντεο από την εκπομπή «ΦΩΤΑΨΙΕΣ ΤΗΣ ΑΛΛΗΣ ΟΧΘΗΣ» ερμηνεύεται το έθιμο του μοιρολογιού ως μορφή της δημοτικής μας παράδοσης.
Μοιρολόι Ηπειρώτικο (28η Οκτωβρίου 1940 - Τιμής Ένεκεν)
Το κλαρίνο βαρεί το μοιρολόι.... Το μοιρολόι..... Και θαρρείς πως κάθε τι γύρω σου μεταμορφώνεται. Μεταμορφώνεται από μια άχαρη και συνηθισμένη τσιμεντούπολη σε δάσος, σε χωριό, σε πετρόχτιστα σπίτια, σε κάρα, σε αλέτρια, σε αργαλειούς, σε γάστρες. Το μοιρολόι φέρνει θύμησες, από αυτές που μόνο οι παππούδες γνωρίζουν.... Σαν βγαλμένα από μια άλλη εποχή, έρχονται το ένα μετά το άλλο να σε στοιχειώσουν τα φαντάσματα εκείνα. Τα άταφα σώματα Ελλήνων στρατιωτών, οι υπέρτατες θυσίες των Ηπειρωτισσών, η χαρά της απελευθέρωσης και ξανά η απόγνωση και το κλάμα της σκλαβιάς των Βορειοηπειρωτών. Το ΟΧΙ του 1940, που τόσο αβίαστα το προφέρουμε σήμερα, δεν υπήρξε πραγματικά. Δεν είπε μόνο ο Μεταξάς το ΟΧΙ. Αλλά ο Ελληνικός λαός, μην υπολογίζοντας ζωή, περιουσία, υλικά αγαθά, ρίχθηκε στον Αγώνα για την σωτηρία ενός ιδανικού που υπερβαίνει κάθε άλλου... της Ελευθερίας. Και πίσω από τους στρατιώτες, οι Ηπειρώτισσες γυναίκες, εξαθλιωμένες από τη φτώχεια και τις αγροτικές εργασίες, απελπισμένες από τους άντρες, τους γιους και τους πατεράδες τους, που έφυγαν να πολεμήσουν στα απάτητα Ηπειρώτικα και Βορειοηπειρώτικα βουνά, δεν δίστασαν, αλλά παρακάμπτοντας κάθε εμπόδιο, κάθε περιορισμό του φύλου τους πολέμησαν στο πλευρό των ανδρών μεταφέροντας πολεμοφόδια και σε μερικές περιπτώσεις, πολεμώντας κι όλας. Εκεί, στην Πίνδο, στην σημερινή Αλβανία, οι Έλληνες Βορειοηπειρώτες, λίγο σκάβουν και ανακαλύπτουν ακόμη τα κόκκαλα των Ελλήνων, όσων δεν είχαν κανέναν μαζί τους να τους θάψει με τις τιμές ηρώων, όπως τους άξιζε. Και εδώ, το μοιρολόι αυτό, ο επικήδειος θρήνος, ας ταξιδέψει στους ουρανούς να αποδόσει Τιμής Ένεκεν ένα τελευταίο αντίο και ένα μεγάλο Ευχαριστώ.
Ας γίνει το παράδειγμα των προγόνων μας, φωτεινό σημάδι στο σκοτεινό τούνελ των εποχών που διανύουμε.... Αν ποτέ βρεθούμε σε τρομερές δυσκολίες, τότε όλοι μας θα ξέρουμε ποιος είναι ο δρόμος... Δύσκολος, απάτητος όσο σε ένα βουνό, αλλά ένδοξος, ηρωικός..... δρόμος που ταιριάζει μόνο σε παλικάρια και λεβέντισσες.....
Το τραγούδι περιλαμβάνεται στον δίσκο: Σεργιάνι στην Ήπειρο.
Κλαρίνο παίζει ο Σταύρος Μπόνιας.
dimitris804
ΠΗΓΗ:
https://maniatika.wordpress.com/
http://www.ipirosparadosi.gr/
