ΙΣΤΟΡΙΑ ΝΟΜΟΥ ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ - ΑΡΧΑΙΑ ΘΕΑΤΡΑ ΣΤΗ ΔΥΤΙΚΗ ΘΕΣΣΑΛΙΑ ♥

Χάλκινο λατρευτικό άγαλμα Απόλλωνα (Αρχαιολογικό Μουσείο Καρδίτσας) Φωτο: © Αρχαιολογικό Μουσείο 

Έχοντας κομβική γεωγραφική θέση στην ευρύτερη περιοχή, ο νομός Καρδίτσας,αποτέλεσε σταυροδρόμι διαφορετικών λαών και πολιτισμών.

Ευρήματα μαρτυρούν την ανθρώπινη παρουσία από τα 6000 π.χ. Η περιοχή αποτέλεσε τμήμα της αρχαίας Θεσσαλιώτιδας μαζί με τις περιοχές της Φθιώτιδας, της Ιστιαιώτιδας και της Πελασγιώτιδας, την Θεσσαλική Τετράδα, μια πρώτης μορφής συμμαχία. Αναφορά στην περιοχή γίνεται και από τον Όμηρο, στην Ιλιάδα, όπου τρεις πόλεις( Ιθώμη, Τιτάνιο και Αστέριο) συμμετείχαν με πλοία τους στον Τρωικό πόλεμο.

Οι παλαιότερες θέσεις κατοίκησης έχουν επισημανθεί στις πεδινές περιοχές του νομού. Εκεί η εύφορη γη με τα άφθονα νερά ευνοούσε την εγκατάσταση, όπως το Καρποχώρι, η Σικυώνα, η Μύρινα, η Μαγούλα, η Μαγουλίτσα, ο Πρόδρομος, όπου εντοπίστηκαν δείγματα κεραμικής της 6^ης χιλιετίας π.Χ. Χαρακτηριστικό είναι το πήλινο ομοίωμα σπιτιού, με θαυμάσια γραπτή διακόσμηση, που βρέθηκε στο νεολιθικό οικισμό Μύρινα, με άνοιγμα στη στέγη για την εστία και στο δάπεδο δύο τρύπες, προφανώς για τους κίονες.

Η ακρόπολη του Κιερίου,τμήμα τείχους στη ΝΔ πλευρά-Φωτο:http://www.ethnos.gr/

Από τις αρχαιότερες πόλεις, η Άρνη, υπήρξε έδρα των Βοιωτών πριν από την εγκατάσταση των Θεσσαλών, δηλαδή πριν από το 1900 π.Χ. Άρνη ήταν η κόρη του Αίολου και μητέρα του γενάρχη Βοιωτού.
Στα Ιστορικά Χρόνια η πόλη μετονομάστηκε Κιέριο. Σύμφωνα με τις επιγραφές ταυτίζεται με την αρχαία θέση «Ογλά» , δυτικά από το χωριό Πύργος Κιερίου, πολύ κοντά στον Κουάριο ή Κουράλιο ποταμό (Σοφαδίτικο). Σώζονται ερείπια από τα ισχυρά τείχη και από άλλα κτίσματα.

Χάλκινο νόμισμα:Στην μία πλευρά εικονίζετε ο Δίας και στην άλλη η Άρνη

Η Άρνη τοποθετείται στη θέση «Μακριά Μαγούλα». Το Κιέριο ήταν μια από τις τρεις σημαντικές πόλεις του σημερινού νομού (οι άλλες δυο ήταν η Μητρόπολη και οι Γόμφοι) και χαρακτηρίζεται πρώτη πρωτεύουσα της Θεσσαλιώτιδας, στο πρώτο μισό του 4^ου αιώνα π.Χ. Τότε κόπηκαν και τα πρώτα χάλκινα και αργυρά νομίσματα. Εικονίζει το Δία και την Άρνη, κοριτσάκι να παίζει γονατιστή αστραγάλους. Στα ασημένια εικονίζεται και ο Ασκληπιός, η λατρεία του οποίου έχει τις ρίζες στη Θεσσαλία. Στην πόλη λάτρευαν και τον Ποσειδώνα Κουέριο, επίθετο που συσχετίζει το θεό με το ποτάμι, το νερό και τις πηγές. Επιγραφές σώζουν πληροφορίες για επιφανείς Κιέριους που έγιναν ταγοί, στρατηγοί, γραμματείς του Κοινού των Θεσσαλών, ιερομνήμονες στους Δελφούς, πρόξενοι σε άλλες θεσσαλικές πόλεις, και νίκησαν σε αγώνες. Μια επιγραφή του 1^ου αιώνα π.Χ. αναφέρεται σε δικαστική απόφαση του Κοινού των Θεσσαλών, όπου δικαιώθηκε το Κιέριο, σε εδαφική διαφορά με τη Μητρόπολη.

Μητρόπολη - Ρωμαϊκά Λουτρά (εντός του οικισμού της Μητρόπολης):Η παράσταση(ψηφιδωτό) απεικονίζει την αρπαγή της Ευρώπης από το μεταμορφωμένο σε ταύρο Δία

Η Μητρόπολη βρισκόταν στη θέση του σημερινού ομώνυμου χωριού και έχει εντοπιστεί από ενεπίγραφο γωνιόλιθο σε σπίτι. Σύμφωνα με τις αρχαίες πηγές δημιουργήθηκε με το συνοικισμό τριών μικρών οικισμών. Η πρώτη αναφορά στην πόλη διασώθηκε σε επιγραφή των Δελφών του 360 π.Χ. όπου η πόλη συμμετείχε στην ανακατασκευή του ναού του Απόλλλωνα με το σεβαστό ποσό των 120 δρχ. Αργότερα συνοικίστηκαν άλλες γειτονικές πόλεις στη Μητρόπολη, όπως το Ονθύριο, οι Πολίχνες και η Ιθώμη, που είχε πάρει μέρος στον Τρωικό Πόλεμο με τους βασιλείς της Τρίκκης, Ποδαλείριο και Μαχάονα, τους γιους του Ασκληπιού. Τα παλαιότερα αργυρό νομίσματα της Μητρόπολης χρονολογούνται στις αρχές του 4^ου αιώνα π.Χ. και στα μέσα του 3^ου αιώνα π.Χ. κόπηκαν χάλκινα νομίσματα με την Αφροδίτη - κύρια. θεότητα - ή το περιστέρι, σύμβολο της θεάς. Στη Μητρόπολη λατρεύονταν επίσης ο Δίας, ο Ποσειδώνας, ο Απόλλωνας, ο Διόνυσος και οι Μοίρες.

Χάλκινο  άγαλμα Απόλλωνα 

Στη θέση «Επισκοπή», στην αριστερή όχθη του ποταμού Πάμισου, κοντά στο Μουζάκι, έχουν επισημανθεί τα ερείπια της αρχαίας πόλης Γόμφοι. Λείψανα από τα ισχυρό τείχη της έχουν επισημανθεί στην κορυφή του λόφου στα βόρεια της πόλης. Στα χρόνια του Φιλίππου Β' είχε μετονομαστεί σε Φιλιππόπολη. Τότε, γύρω στα 340 π.Χ., έκοψε τα πρώτα αργυρά νομίσματα και αργότερα χάλκινα, με το όνομα Γόμφοι. Εδώ λάτρευαν το Δία Ακραίο - συναντάται και με το επίθετο Παλάμνιος - και το Διόνυσο Κάρπιο. Το 198 π.Χ. οι Γόμφοι περιέρχονται στο βασίλειο της Αθαμανίας, του Αμύνανδρου.
Η Αθαμανία ήταν η περιοχή της κεντρικής Πίνδου που διαρρέεται από τον Άνω Αχελώο, τον αρχαίο Ίναχο. Περιελάμβανε το νοτιοανατολικό τμήμα της Ηπείρου και το δυτικό ορεινό τμήμα της Θεσσαλίας. Αθαμάνες και Μολοσσοί αποκαλούνται λαοί της Ηπείρου από το Στράβωνα.

Γόμφοι, άποψη του αρχαιολογικού χώρου - Φωτο:Εφορεία Αρχαιοτήτων Καρδίτσας

Η ορεινή περιοχή του νομού Καρδίτσας, όπου βρίσκονται τα χωριά της Αργιθέας, αποτελούσαν στην αρχαιότητα τμήμα της Αθαμανίας. Οι Αθαμάνες ήταν ένα από τα ελληνικά φύλα που εγκαταστάθηκαν εδώ τη 2^ηχιλιετία π.Χ. και πήραν μέρος στις μετακινήσεις των Ελλήνων στα τέλη του 12^ου αιώνα π.Χ. ως τον 9^ο αιώνα π.Χ. Γενάρχης τους, σύμφωνα με τη μαρτυρία του Απολλόδωρου, ήταν ο Αθάμας, βασιλιάς της Βοιωτίας, ο οποίος εγκαταστάθηκε στις πλαγιές της Πίνδου μετά από περιπλανήσεις και «φιλοξενήθηκε» από άγρια ζώα. Διώχθηκε από την πατρίδα του επειδή είχε σκοτώσει το γιο του - με την Ινώ - Λέαρχο.

Γόμφοι,τα τείχη - Φωτο:ΑΠΕ-ΜΠΕ

Στις αρχές του 4^ου αιώνα π.Χ. οι Αθαμάνες ήταν φίλοι των Λακεδαιμονίων, ενώ το 395 π.Χ. συμμετείχαν στη συμμαχία Αθηναίων, Βοιωτών, Θεσσαλών και άλλων.
Το 375 π.Χ. συμμετείχαν στη Β' Αθηναϊκή Συμμαχία και στον Γ’ Ιερό πόλεμο, το 355 π.Χ., συμμάχησαν με Θεσσαλούς, Μακεδόνες και άλλους Έλληνες εναντίον των Φωκέων. Γνωστοί βασιλείς των Αθαμάνων υπήρξαν ο Θεόδωρος και ο Αμύνανδρος. Στα χρόνια που κυβέρνησε ο Αμύνανδρος, η Αθαμανία υπήρξε σημαντικός πολιτικός και στρατιωτικός παράγων, λόγω της θέσης της ανάμεσα στην Αιτωλία και τη Μακεδονία.
Στα 198 - 191 π.Χ. τα όριά της είχαν επεκταθεί ανατολικά σε αρκετές θεσσαλικές πόλεις, την Τρίκκη, τη Φαλώρεια, το Αιγίνιο, τις οποίες ο Αμύνανδρος είχε αποσπάσει από το Φίλιππο Ε' της Μακεδονίας. Στην κρίσιμη για την ιστορία του έθνους μας μάχη της Πύδνας το 168 π.Χ., Μολοσσοί και Αθαμάνες τάχθηκαν στο πλευρό του Μακεδόνα Περσέα, σε μια τελευταία προσπάθεια να αντισταθούν στους Ρωμαίους.
Οι Έλληνες έχασαν τη μάχη και ο νικητής Αιμίλιος Παύλος επιδόθηκε σε λεηλασίες και καταστροφές. Αργότερα, το 48 π.Χ., τις διαφορές Πομπηίου Καίσαρα στο ρωμαϊκό εμφύλιο πλήρωσαν οι Γόμφοι με λεηλασία, καταστροφές και θανατώσεις πολιτών.

Επιγραφή του 165 π.Χ., που βρέθηκε στους Δελφούς, αναφέρεται στο Κοινό των Αθαμάνων, το οποίο κράτησε τουλάχιστον ως το 80 π.Χ., σύμφωνα με επιγραφή που βρέθηκε στη Λάρισα. Πρωτεύουσα των Αθαμάνων ήταν η Αργιθέα. Λείψανα έχουν εντοπιστεί κοντά στο ομώνυμο χωριό. Άλλες σπουδαίες πόλεις ήταν η Θευδορία ή Θεοδωρία (Θεοδωριανά Άρτας), η Τετραφυλία στην κοιλάδα του Αχελώου, η Ηράκλεια (Βουλγαρέλι ή Δροσοπηγή Άρτας), η Χαλκίδα (Χαλίκι Τρικάλων), το Πότναιο ή Πότνειο (στην περιοχή της Ελάτης Τρικάλων).

Ο χριστιανισμός επικράτησε νωρίς στην Καρδίτσα και το πανθεσσαλικό ιερό της Ιτωνίας Αθηνάς, «παρά τον Κουράλιον», μετατράπηκε σε χριστιανική εκκλησία. Ανακαλύφθηκαν λείψανα παλαιοχριστιανικής βασιλικής (5^ουαιώνα), ρωμαϊκό ή παλαιοχριστιανικό ψηφιδωτό δάπεδο και χριστιανικοί τάφοι μεταγενέστεροι της βασιλικής.

Οι Γόμφοι και η Μητρόπολη ήταν από τις σημαντικότερες πόλεις της Θεσσαλίας και ο Ιουστινιανός (527-565) ανακαίνισε την οχύρωση.
Κατά την Βυζαντινή περίοδο η Καρδίτσα γνώρισε αλλεπάλληλες εισβολές από Σλάβους, Βλάχους, Καταλανούς. Εξαιρετικό βυζαντινό μνημείο στην περιοχή, το κάστρο του Φαναρίου δεσπόζει στις παρυφές των Αγράφων αγναντεύοντας τον Θεσσαλικό κάμπο.

Ευτυχές γεγονός για τους ιστορικούς και τους σημερινούς επισκέπτες είναι η διατήρηση πολλών εκκλησιών και μοναστηριών όπως η Μονή Παναγίας Πελεκητής και η Μονή Κορώνης στην περιοχή λίμνης Ν. Πλαστήρα, η Μονή Σπηλιάς στην Αργιθέα, η Μονή Κοιμήσεως της Θεοτόκου στην Ρεντίνα, κομμάτια ζωντανής ιστορίας που παρέμειναν αναλλοίωτα στο χρόνο. 

Όταν κατέλαβαν το νομό οι Τούρκοι στα 1420, οι κάτοικοι αποσύρθηκαν στις δυσπρόσιτες πλαγιές των Αγράφων, εξασφαλίζοντας την ελευθερία τους. Οι κατακτητές αναγκάστηκαν να παραχωρήσουν προνόμια, τα οποία ανανεώθηκαν με τη συνθήκη του Ταμασίου, το 1525 - αφού δεν κατάφεραν να υποτάξουν τους κατοίκους. Με τη συνθήκη απαγορευόταν η εγκατάσταση Τούρκων στην περιοχή. Έτσι λειτούργησαν ονομαστές σχολές, όπως των Βραγκιανών, όπου δίδαξε ο Ευγένιος Γιαννούλης και φοίτησε ο Κοσμάς ο Αιτωλός και ο Βραγκιανός δάσκαλος του Γένους Αναστάσιος Γόρδιος.

Γνωστή ήταν και η σχολή Φουρνά, με αξιόλογο εργαστήρι αγιογραφίας, όπως δείχνουν οι κατάγραφες εκκλησίες των Αγράφων.
Η περιοχή των Αγράφων κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας κράτησε άσβεστο τον πνευματικό και θρησκευτικό λίκνο του Ελληνισμού, με τις ξακουστές της σχολές. Σημαντική ήταν η συνεισφορά του ντόπιου στοιχείου σ΄ όλους τους αγώνες της ελληνικής ιστορίας. Ο Καραϊσκάκης, ο Κατσαντώνης, ο Δίπλας, οι Μπουκουβαλαίοι κ.ά. μεγάλωσαν ή έδρασαν στην περιοχή βοηθώντας στην απελευθέρωσή της από τον Τουρκικό ζυγό.
Οι Αγραφιώτες έδωσαν πρώτοι το σύνθημα της εξέγερσης το 1854 και η επανάσταση εξαπλώθηκε σε όλη τη Θεσσαλία. Μεγάλη μορφή του αγώνα υπήρξε ο Χριστόδουλος Χατζηπέτρος. Παρά την εξάπλωση της επανάστασης και τις πρώτες νίκες, οι Έλληνες έχασαν ακόμα μια ευκαιρία να επεκτείνουν το κράτος, εξαιτίας της στάσης της Αγγλίας και της Γαλλίας, που υποστήριξαν ανεπιφύλακτα την Τουρκία και άσκησαν πίεση στην ελληνική κυβέρνηση, με αποτέλεσμα την αποδυνάμωση των στρατευμάτων και την ήττα της 6^ης Ιουνίου 1854.
Τελικά η απελευθέρωσή της από τον Τουρκικό ζυγό, ήρθε  στα 1881.

Τα χρόνια που ακολούθησαν την απελευθέρωση χαρακτηρίζονται από την ανασυγκρότηση του τόπου και τον αγώνα για πρόοδο. Γνωστοί είναι άλλωστε και οι αγώνες των αγροτών για τη δίκαιη ανακατανομή της γης με αποκορύφωμα την εξέγερση στο Κιλελέρ (6-3-1910).

Η περίοδος της Ιταλογερμανικής κατοχής ανέκοψε την πορεία προόδου που παρουσιάστηκε κατά το μεσοπόλεμο. Σημαντικός παράγοντας στον απελευθερωτικό αγώνα κατά του Άξονα ήταν η μαζική συμμετοχή του πληθυσμού στην Αντίσταση. Χαρακτηριστικά παραδείγματα: το συμμαχικό αεροδρόμιο που λειτουργούσε στο οροπέδιο της Νεβρόπολης (η σημερινή λίμνη Ν. Πλαστήρα), στα Άγραφα ήταν το αρχηγείο του Ε.Λ.Α.Σ..Στο χωριό Κορυσχάδες ήταν η έδρα της Προσωρινής Επαναστατικής Κυβέρνησης του βουνού.

Την 12 Μαρτίου του 1943 η Καρδίτσα γίνεται η πρώτη ελεύθερη πόλη της σκλαβωμένης Ευρώπης, όταν οι αγωνιστές του Ε.Λ.Α.Σ., μετά την φυγή των Ιταλών στα Τρίκαλα, μπήκαν με σχηματισμό και βήμα παρέλασης στην πόλη.

Από το 1944 η Καρδίτσα ανακηρύσσεται σε νομό και παύει να υφίσταται ως επαρχία Τρικάλων.

 Αρχαία θέατρα στη Δυτική Θεσσαλία

Υπήρχαν ή όχι θέατρα κατά την αρχαιότητα στην περιοχή της Δυτικής Θεσσαλίας; Σύμφωνα με τον διευθυντή της ΛΔ΄ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασσικών Αρχαιοτήτων, Λεωνίδα Χατζηαγγελάκη, αντιπροσωπευτικά αναφέρονται ορισμένες από τις αρχαίες πόλεις στη δυτική Θεσσαλία, όπως το Κιέριον, οι Πειρασιές, η Μητρόπολις, οι Γόμφοι, το Αιγίνιον, η Τρίκκη, η Πέλιννα, ο Ατραγας, ενώ μια σειρά άλλων αρχαίων πόλεων έρχονται στο φως και ταυτίζονται μέσα από την ανασκαφική δραστηριότητα και τα επιγραφικά τεκμήρια. Έτσι, και για τις πόλεις αυτές, θεωρείται λογικό επακόλουθο, πως μετά τον 5ο και κυρίως στον 4ο αιώνα π.Χ., όταν δημιουργούνται νέες πόλεις, με συνοικισμό ή όχι, με τη διαμόρφωση των άρτια οργανωμένων αστικών κέντρων που διαθέτουν εκτεταμένες επιβλητικές οχυρώσεις και οργανωμένο πολεοδομικό ιστό, να κατασκευαστούν δημόσιου και ιδιωτικού χαρακτήρα κτίρια, ιερά, αγορές και θέατρα, ως έκφραση της ανάπτυξης, της οικονομικής ευμάρειας, της καλλιτεχνικής δημιουργίας και της πολιτικής συναυτουργίας των πολιτών, και να έχουμε υλικά δείγματα αυτών των δραστηριοτήτων.

Τα παραπάνω στοιχεία περιέχονται στο βιβλίο "Αρχαία Θέατρα στη Θεσσαλία" και είναι καρπός ημερίδας, που πραγματοποιήθηκε στην αίθουσα εκδηλώσεων πολυχώρου Τσαλαπάτα, από το Δημοτικό Κέντρο Ιστορίας και Τεκμηρίωσης Βόλου και το Αρχαιολογικό Ινστιτούτο Θεσσαλικών Σποδών.

Πόλις Κιεριέων

Η αρχαία πόλη "Κιέριον", της οποίας το όνομα έχει επιβεβαιωθεί επιγραφικά τόσο σε στήλες -αναφέρει ο κ. Χατζηαγελάκης- όσο και σε σφραγίσματα σειράς κεραμίδων στέγης, αναφέρεται από τους αρχαίους συγγραφείς και ως Κιάριον, Κίερον ή Πιέριον. Ιδρύθηκε στα ιστορικά χρόνια στο κέντρο της τετράδας Θεσσαλιώτιδας, δυτικά του Σοφαδίτικου ποταμού που στην αρχαιότητα έφερε το όνομα "Κουάριος" ή "Κουράλιος". Κατέλαβε τη θέση της ομηρικής "Άρνης", η οποία ήταν η κοιτίδα των Αιολών και των Βοιωτών, καθώς οι τελευταίοι κατοικούσαν στην περιοχή πριν από την οριστική τους εγκατάσταση στην περιοχή της Βοιωτίας.

Μέχρι σήμερα, η αρχαιολογική έρευνα στην περιοχή του αρχαίου Κιερίου για ύπαρξη αρχαίου θεάτρου έλαβε χώρα σε οικόπεδα ιδιωτών, στο πλαίσιο οικοδόμησης κατοικιών από τους πολίτες και δημοτικών έργων από την πλευρά του Δήμου Άρνης, με τη διενέργεια σωστικών -κατά βάση- ανασκαφικών εργασιών. Από τις έρευνες αυτές δεν εμφανίστηκαν απτές ενδείξεις, που να βεβαιώνουν την ύπαρξη θεάτρου.

Ωστόσο, θεωρείται παράξενο να παρατηρείται απουσία θεάτρου σε μια από τις πιο παλιές, ιστορικές και κύριες πόλεις της δυτικής Θεσσαλίας, όταν στις αρχαίες πόλεις στο ανατολικό τμήμα της Θεσσαλίας, στην Ήπειρο, στην Αιτωλία - Ακαρνανία έχουν αποκαλυφθεί και ερευνηθεί μια σειρά από αρχαία θέατρα.

Εξετάζοντας, λοιπόν, τη διαμόρφωση του χώρου στα πρανή της ακρόπολης του Κιερίου, στη θέση "Ογλάς", τόσο στη βόρεια, βορειοανατολική πλευρά, όσο και στη νότια, νοτιοανατολικά, παρατηρούνται -σύμφωνα με τον αρχαιολόγο- κοίλες επιφάνειες και πλατώματα, που θα μπορούσαν να θεωρηθούν κατάλληλες και πρόσφορες για τη δημιουργία θεατρικής κατασκευής, στα πλαίσια των αρχών της εξεύρεσης του κατάλληλου φυσικού τόπου, της κλίσης του εδάφους, της δομής της κατασκευής και της ακουστικής του συγκεκριμένου χώρου, καθώς επίσης της λειτουργίας των θεσμών της σε συνάρτηση με την ενασχόληση των κατοίκων της με τα δημόσια πράγματα.

Έτσι, στα ανατολικά πρανή του λόφου "Ογλάς", στα όρια με τον σύγχρονο οικισμό, παρατηρείται το πρώτο κοίλωμα, το οποίο παρουσιάζει στοιχεία κοίλου θεάτρου, ο πρώτος "ανοιχτός χώρος" για παράσταση θεάματος, ενώ στο πεδινό τμήμα έχει τη διαμόρφωση πλατείας, ως ορχήστρα. Η δεύτερη πιθανή θέση για την ύπαρξη θεάτρου βρίσκεται στη νότια πλευρά του λόφου της αρχαίας πόλης, που δείχνει μια εικόνα με διαζώματα στο κύριο κοίλο μέρος και αναχώματα στις πλευρές.

Αυτές όμως είναι απλές παρατηρήσεις και χρήζουν ανασκαφικής επιβεβαίωσης, με στόχο οι εικασίες να αποδειχτούν ότι έχουν σχέση με την πραγματικότητα, επισημαίνει ο κ. Χατζηαγγελάκης.

Πόλις Μητροπολιτών

Μια σημαντική πόλη, που περιλαμβανόταν στη διοικητική διαίρεση της τετράδας Εστιαιώτιδας ήταν η αρχαία Μητρόπολις. Βρίσκονταν στους πρόποδες των Αγράφων στη θέση της σημερινής ομώνυμης κωμόπολης που παλαιότερα έφερε την ονομασία "Παλιόκαστρο", σε απόσταση 9 χλμ.δυτικά της Καρδίτσας.

Σε μια πόλη από την αρχή σχεδιασμένη και δομημένη, με ισχυρή οικονομία, όπως η Μητρόπολη, είναι λογικός ο ισχυρισμός και πολύ πιθανή η άποψη να περιλαμβάνει στον σχεδιασμό της και την κατασκευή θεατρικού οικοδομήματος, εξηγεί ο αρχαιολόγος.

Εξετάζοντας τον περιβάλλοντα χώρο της περιοχής που καταλάμβανε η αρχαία Μητρόπολη και με όλες τις αλλαγές που έχουν συντελεστεί στον χώρο κατά την παρέλευση τόσων αιώνων, η πιθανότητα ύπαρξης θεάτρου παρατηρείται σε κοίλωμα που διαπιστώνεται στην ανατολική πλευρά του παρακείμενου δυτικά λόφου, ενώ ένα άλλο στη νότια πλευρά του ίδιου λόφου. Στην ίδια περιοχή ο Δ. Ρ. Θεοχάρης είχε αποκαλύψει ψηφιδωτά δάπεδα. Από πρώτη ματιά, στις θέσεις αυτές δεν παρατηρείται κάποια ιδιαίτερη επεξεργασία και φαίνονται σχετικά αδύναμες, όμως μια περαιτέρω ουσιαστική έρευνα θα λύσει τον γρίφο για την ύπαρξη ή μη θεάτρου στη Μητρόπολη.

Από την άλλη πλευρά, η εύρεση (οικόπεδο Στεριάδη Πέτσα) μιας πήλινης προτομής Διονύσου, με έντονη πλαστικότητα αλλά ήρεμη έκφραση, ύψους 24 εκατ. και πλάτους 22,5 εκατ., στολισμένης με κισσόφυλλα, καρπούς και ταινία, καθώς επίσης και δύο ακόμη μικρότερων σε ανασκαφικές εργασίες στην αρχαία Μητρόπολη, ενισχύει το σενάριο της διονυσιακής λατρείας, των πανηγυρισμών και του εορτασμού της βλάστησης και της γονιμότητας στην πόλη.

Ενδιαφέρον έχει ότι και σήμερα στη σύγχρονη κωμόπολη οι κάτοικοι οργανώνουν λαϊκά δρώμενα και εκδηλώσεις στην περίοδο των Απόκρεω, ενώ από την άλλη φημισμένη είναι η τοπική παραγωγή οίνου της περιοχής Μητρόπολης - Μεσενικόλα.

Τα παραπάνω ενισχύουν την άποψη ότι η Μητρόπολη, μια από τις σημαντικότερες αρχαίες πόλεις στη δυτική Θεσσαλία, θα είχε στρέψει την ενδιαφέρον της στη δημιουργία, στην κατασκευή ενός χώρου κοινωνικής συνύπαρξης και δράσης, όπως το θέατρο.

Γομφέων Πόλις

Εξίσου σημαντική και αξιομνημόνευτη θεωρείται η πόλη των αρχαίων Γόμφων, στη θέση "Επισκοπή", ιδρυμένη σε θέση στρατηγική που έλεγχε τις διαβάσεις από την πεδιάδα προς τα ορεινά, από τη Θεσσαλία προς την Ήπειρο και αντίστροφα. Κατά τον Στράβωνα, περιλαμβανόταν στη διοικητική διαίρεση της τετράδας Εστιαιώτιδας, όπου μαζί με τις αρχαίες πόλεις Τρίκκη, Πέλιννα και Μητρόπολη σχημάτιζαν τετράπλευρο.

Η αρχαία πόλη ιδρύθηκε, πιθανότατα τον 4ο αι. π.Χ. από συνοικισμό κωμών, στο εσωτερικό πλάτωμα αμφιθεατρικής θέσης, που περιβάλλεται από σύστημα λόφων στα νότια, δυτικά, βόρεια, ΒΑ και από την κοίτη του Πάμισου ποταμού στα ανατολικά, ΝΑ. Ήταν οχυρωμένη με ισχυρό τείχος που περιέτρεχε την κορυφογραμμή των λόφων από τα νοτιοδυτικά προς τα βορειοανατολικά, ενώ κατά διαστήματα ενισχυόταν με πύργους.

Ο βασιλιάς της Μακεδονίας Φίλιππος Β' ενίσχυσε το κτίσιμο της νέας πόλης με αποίκους με το πρόσχημα της επιθετικότητας των Αθαμάνων εναντίον των Θεσσαλών. Για το λόγο αυτό, η πόλη έφερε για μικρό χρονικό διάστημα, το όνομα "Φίλιπποι ή Φιλιππόπολις" και έκοψε νομίσματα με την επιγραφή "Φιλιππολιτών".

Οι ανασκαφικές έρευνες μέσα στην αρχαία πόλη απέδωσαν λείψανα του πολεοδομικού της ιστού και μεγάλες αρχιτεκτονικές κατασκευές δημόσιου, ενδεχομένως τμήμα της αγοράς της αρχαίας πόλης, και ιδιωτικού χαρακτήρα που χρονολογούνται κυρίως στους ελληνιστικούς και ρωμαϊκούς χρόνους.

Ο αρχαιολογικός χώρος Γόμφων, όσον αφορά τις πιθανές θέσεις θεάτρου, από μόνος του είναι ένας "ανοιχτός χώρος" θέασης, καθότι φυσικά αμφιθεατρικός, σαν ένα τεράστιο φυσικό κοχύλι. Επιφανειακές έρευνες στην ευρύτερη περιοχή έδωσαν αρκετές πιθανές θέσεις, ανοιχτά φυσικά κοιλώματα, πρόσφορες για την κατασκευή θεατρικών οικοδομημάτων.

Στην περίπτωση των Γόμφων διατίθενται ίσως τα περισσότερα στοιχεία από κάθε άλλη αρχαία πόλη της Εστιαιώτιδας και της Θεσσαλιώτιδας για την ύπαρξη αρχαίου θεάτρου.

Πέρα από την επιγραφική μαρτυρία για τη λατρεία του Διόνυσου Κάρπιου και τη φιλολογική αναφορά του Πλουτάρχου ότι οι στρατιώτες του Ιουλίου Καίσαρα θεραπεύτηκαν από λιμό ύστερα από την "κρασοκατάνυξη" που είχαν μετά την κατάληψη των Γόμφων, ευρήματα στην κοίτη του Πάμισου ποταμού ενισχύουν την εικασία ύπαρξης θεάτρου.

Συγκεκριμένα, με την αποκάλυψη στην κοίτη του Πάμισου ποταμού βάθρου γέφυρας ύστερων ρωμαϊκών χρόνων, διαπιστώθηκε η χρήση αρχιτεκτονικών μελών από γκρίζο ασβεστόλιθο, που είχαν κομισθεί από άλλη θέση. Η εξέταση των ορατών πλευρών των μελών, καθώς και όσων δεν είναι εντοιχισμένα μέσα στο βάθρο, δείχνει ότι αυτά είχαν υποστεί επεξεργασία και διαμορφώθηκαν για άλλο σκοπό και χρησιμοποιήθηκαν μετέπειτα στην κατασκευή της γέφυρας . Το σχήμα που έχουν τα εν λόγω αρχιτεκτονικά μέλη ενισχύουν την άποψη πως πιθανόν αυτά να προέρχονται από μια θεατρική κατασκευή των αρχαίων Γόμφων.

Στο φυσικό ανάγλυφο του αρχαιολογικού χώρου των αρχαίων Γόμφων υπάρχουν αρκετές θέσεις, στις οποίες θα ήταν δυνατό να υπάρχει μια τέτοια κατασκευή. Τρεις φαίνεται να είναι σε πιο σωστή θέση σε ό,τι έχει σχέση με τη χωροθέτηση ενός αρχαίου θεάτρου. Η μια θέση (αγρός Πάτα) βρίσκεται στη βόρεια πλευρά του φυσικού πρανούς που περιβάλει την αρχαία πόλη, έχει ομαλές κλίσεις και φαίνεται να δημιουργεί δυο διαζώματα, ενώ μπροστά, όπου το αμπέλι, είναι επίπεδο. Η θέση αυτή είναι πιο κοντά στα δημόσια οικοδομήματα, πιθανόν της αγοράς.

Η δεύτερη θέση (αγρός Κίσσα) βρίσκεται στην ΒΑ πλευρά του πρανούς, κάτω από τη γραμμή που ορίζεται από την εσωτερική παρειά του τείχους των Γόμφων. Οι κλίσεις του κοιλώματος είναι πολύ έντονες και σχετικά απότομες, ενώ στα ΝΔ υπάρχει πλάτωμα.

Στην τρίτη θέση (αγρός Μπάνια), που βρίσκεται στην ανατολική πλευρά του πρανούς των αρχαίων Γόμφων, διαμορφώνεται ένα φυσικό κοίλωμα με σχετικά έντονες κλίσεις, στα βόρεια και νότια δημιουργούνται προεξοχές στο έδαφος και μπροστά από το κοίλωμα αναπτύσσεται μεγάλη επίπεδη έκταση. Η θέση αυτή είναι σχετικά κοντά στα δημόσια κτίρια.

Είναι αρκετά δύσκολο να υποστηρίξει κανείς τη μια ή την άλλη θέση ως πιθανό χώρο ύπαρξης αρχαίου θεάτρου στους Γόμφους. Η διενέργεια δοκιμαστικών τομών και η αποκάλυψη των ανάλογων αρχαιολογικών στοιχείων θα αποδείκνυε του λόγου το αληθές, τονίζει ο κ. Χατζηαγγελάκης.

Τρικκαίων Πόλις

Η αρχαία Τρίκκη ταυτίζεται με τη σημερινή πόλη των Τρικάλων. Ονομάστηκε έτσι από τη νύμφη Τρίκκη, κόρη του Πηνειού ή κατ' άλλους του Ασωπού ποταμού. Από τις αρχαίες πηγές, αλλά και τις επιγραφικές μαρτυρίες παραδίδεται ότι η πόλη ήταν ιερή και συσχετίζονταν με τη λατρεία του Ασκληπιού.

Από τις παλιές, αλλά και τις νεότερες ανασκαφικές έρευνες στην αρχαία Τρίκκη παρατηρείται ένα οργανωμένο σύνολο δημοσίων και ιδιωτικών κτιρίων, τα οποία είχαν ιδρυθεί με βάση ένα συγκεκριμένο πολεοδομικό σχέδιο. Έχουν αποκαλυφθεί τμήματα του πολεοδομικού ιστού με δρόμους παράλληλους μεταξύ τους και εκατέρωθεν αυτών στα οικοδομικά τετράγωνα τμήματα μεγάλων οικοδομημάτων.

Δύο είναι οι πιθανές θέσεις, σύμφωνα με τον αρχαιολόγο για ύπαρξη θεάτρου στην αρχαία Τρίκκη. Η μία στη νότια, ΝΑ παρυφή του λόφου των Τρικάλων, όπου παρατηρούνται αναβαθμοί και επίπεδα στοιχεία, για πιθανά τμήματα της ορχήστρας και της σκηνής και η δεύτερη στην περιοχή όπου το σύγχρονο θέατρο στο Κάστρο των Τρικάλων, λόγω του υφιστάμενου κοιλώματος.

Πόλις Πελλιναίων

Μια ακόμη αρχαία πόλη της τετράδας Εστιαιώτιδας με πιθανές θέσεις θεατρικού οικοδομήματος είναι η αρχαία Πέλιννα ή Πελινναίον, που απλωνόταν ανάμεσα στην Τρίκκη και τη Φαρκαδόνα στην αριστερή όχθη του Πηνειού ποταμού. Η πόλη, σύμφωνα με τον κ. Χατζηαγγελάκη, έχει μυθολογική παράδοση, καθώς την ίδρυσε ο Πέλιννος, που ήταν γιος του Οιχαλιεα, από την πόλη του Ευρύτου Οιχαλία.

Στον αρχαιολογικό χώρο της Πέλιννας εξετάζονται δύο θέσεις όπου ενδεχομένως θα μπορούσε να δημιουργηθεί και λειτουργήσει θεατρική κατασκευή. Αρχικά προτείνεται ένας αμφιθεατροειδής χώρος, όπου παρατηρούνται στοιχεία λατόμευσης στο φυσικό βράχο στη νότια, ΝΑ πλευρά του αρχαιολογικού χώρου, κοντά στο ανατολικό σκέλος του τείχους.

Η δεύτερη πιθανή θέση προτείνεται στις νότιες υπώρειες του λόφου "Παλαιογαρδίκι", όπου παρατηρούνται βύθισμα (ίσως του κοίλου του θεάτρου) και ίχνη της σκηνής. Την ίδια θέση προτείνει και ο Αθαν. Τζιαφάλιας που συμπληρώνει ότι το αρχαίο θέατρο της Πέλιννας είχε προσανατολισμό προς το νότο, όπου σύμφωνα με τις ενδείξεις τοποθετείται η αρχαία αγορά της πόλης.

Η πρόταση ενισχύεται και από το γεγονός ότι, τα κοίλα των θεάτρων χρησιμοποιούνταν όχι μόνο για τα θρησκευτικού χαρακτήρα δρώμενα, αλλά και για τις συναθροίσεις των πολιτικών αρχών των αρχαίων πόλεων και αποτελούσαν και κέντρο της κοινωνικής ζωής των πολιτών. Μελλοντικές επισταμένες έρευνες στον αρχαιολογικό χώρο πιθανά θα προσφέρουν νέα δεδομένα στην έρευνα, καταλήγει ο αρχαιολόγος.

Πηγές: karditsa.gr,thessalia.gr,ΑΠΕ-ΜΠΕ