Παρασκευή 11 Οκτωβρίου 2019

Νίκος Μπαζιάνας: Ο σπουδαίος ερευνητής-συγγραφέας, από τους Σοφάδες Καρδίτσας ♥

Ο Νίκος Μπαζιάνας γεννήθηκε στους Σοφάδες Καρδίτσας το 1930. Αποφοίτησε το 1948, πρώτος, από το Γυμνάσιο των Σοφάδων.Ως αριστούχος τιμήθηκε με χρηματικό βραβείο «επιμελείας και χρηστότητος» από το Υπουργείο Παιδείας. Πέτυχε τέταρτος στις εισαγωγικές εξετάσεις της Φιλοσοφικής Σχολής των Αθηνών. Σπούδασε δε, με υποτροφία, επειδή πρώτευσε σε σχετικό διαγωνισμό του Πανεπιστημίου. Κατά τη διάρκεια των σπουδών του (1950 - 1955) παρακολούθησε, παράλληλα, μαθήματα και τις σχετικές εκδηλώσεις στη «Σχολή της Εθνικής Μουσικής» του Σίμωνος Καρά.

Υπηρέτησε στη Μέση Εκπαίδευση ως καθηγητής και γυμνασιάρχης. Διορίστηκε στις αρχές τού 1961, στα Φάρσαλα, και το 1966 μετατέθηκε στον Βόλο.

Εκεί, συνεργάστηκε με τον αείμνηστο αρχαιολόγο Δημήτρη Θεοχάρη και ίδρυσαν, το 1971, την «Εταιρεία Θεσσαλικών Ερευνών» και το «Ιστορικό Αρχείο Θεσσαλίας», του οποίου διορίστηκε πρώτος διευθυντής. Παράλληλα, αρθρογραφούσε στις τοπικές εφημερίδες «Ταχυδρόμος» και «Θεσσαλία», και συνεργαζόταν στον Ραδιοφωνικό Σταθμό Βόλου. Οργάνωσαν, επίσης, ένα είδος Λαϊκού Πανεπιστημίου, και για δύο χρόνια περίπου προγραμμάτισαν σειρές μαθημάτων, ομιλιών και διαλέξεων, όπου δίδαξαν διακεκριμένοι άνθρωποι του πνεύματος και της τέχνης.

Εξέδωσαν δε, και τον πρώτο τόμο του «Αρχείου Θεσσαλικών Μελετών» με επιστημονικά -κυρίως - δημοσιεύματα θεσσαλικού ενδιαφέροντος. Όλες αυτές οι εκδηλώσεις και προσπάθειες συνεχίζονται μέχρι σήμερα. Το 1973 μετατέθηκε στην Αθήνα. Εκεί δραστηριοποιήθηκε στον χώρο του ραδιοφώνου και της τηλεόρασης. Με προτροπή του ζεύγους Καρά ανέλαβε, ως εξωτερικός συνεργάτης της ΕΡΤ 1, μία εκπομπή την εβδομάδα, που αργότερα έγιναν δύο, με δημοτικά τραγούδια. Επέλεγε τα τραγούδια και έγραφε τα κείμενα των εκπομπών. Οι ραδιοφωνικές αυτές εκπομπές με καταξιωμένους μουσικούς, οργανοπαίχτες και τραγουδιστές, αλλά και με παλιούς δίσκους των 78 στροφών, που είχε συγκεντρώσει, ήταν πάνω από 300. Μερικές από αυτές ήταν αφιερώματα σε διακεκριμένους λαϊκούς καλλιτέχνες στον χώρο της παραδοσιακής μουσικής. Ήταν ένας από τους πρωτεργάτες της Εκπαιδευτικής Τηλεόρασης (1977 - 1980) και μετεκπαιδεύτηκε στη GRENOBLE, ως υπότροφος της γαλλικής κυβέρνησης πάνω σε θέματα σεναριογραφίας και παραγωγής εκπαιδευτικών ταινιών. Όταν επέστρεψε από τη Γαλλία, είχε ήδη προαχθεί σε γυμνασιάρχη και τοποθετήθηκε στην Πολύδροσο (Σουβάλα) Φωκίδος.

Το 1981 πήρε μετάθεση για την Αθήνα. Στις αρχές του 1982, αποσπάστηκε στην τηλεόραση της ΕΡΤ 1, ως υπεύθυνος της παραδοσιακής μουσικής. Με συνεργάτες τον σκηνοθέτη Χρίστο Ράλλη και φροντιστή τον Στέλιο Μακρή γύρισαν πολλές περιοχές της Ελλάδας και αρκετά νησιά. Μαγνητοσκόπησαν, με το συνεργείο της ΕΡΤ, δημοτικά τραγούδια και χορούς, αλλά και τον περιβάλλοντα χώρο, διάφορα έθιμα, λαϊκά δρώμενα κ.λπ. Σε χρονικό διάστημα επτά ετών συγκεντρώθηκε σημαντικό, πολύτιμο υλικό, που αποτέλεσε το περιεχόμενο 350 περίπου εκπομπών (μεταδιδόταν μία εκπομπή την εβδομάδα, κάθε Κυριακή μεσημέρι). Ο Νίκος Μπαζιάνας ήταν ο παραγωγός, ο κειμενογράφος και ο μουσικός επιμελητής αυτών των εκπομπών. Όπως στο ραδιόφωνο παλαιότερα, έτσι και στην τηλεόραση έκανε αρκετά αφιερώματα και συνεργάστηκε με πολλούς διακεκριμένους λαϊκούς καλλιτέχνες της παραδοσιακής μουσικής.

Τα αφιερώματα που έγιναν για αυτούς, τόσο στο ραδιόφωνο όσο και στην τηλεόραση, αποτελούν πολύτιμα ντοκουμέντα. Βρίσκονται στα αρχεία της ΕΡΤ 1, και πρέπει κάποτε να αναμεταδοθούν και να αξιοποιηθούν από κάποιους ειδικούς. Καρπός όλων αυτών των ενασχολήσεων με το δημοτικό τραγούδι και τους ερμηνευτές του - οργανοπαίχτες και τραγουδιστές - είναι το βιβλίο του «Για τη Λαϊκή Μουσική μας Παράδοση», εκδόσεις Gutemberg - Τυπωθήτω, του Γιώργου Δαρδανού, Αθήνα 1977, σελ. 384, με φωτογραφικό παράρτημα. Σε αυτά συνέβαλαν και οι εμπειρίες του από τη φοίτησή του στη «Σχολή Εθνικής Μουσικής» του Σίμωνος Καρά, όπου για αρκετά χρόνια ήταν μέλος του διοικητικού συμβουλίου και για ένα διάστημα και αντιπρόεδρος, η θητεία του ως προέδρου στο σωματείο «Ελληνικοί Χοροί» της Δόρας Στράτου, καθώς και οι σχέσεις που ανέπτυξε με πολλούς μουσικούς, με τους οποίους συνεργάστηκε, και έμαθε πολλά από αυτούς, όπως και η μελέτη σχετικών βιβλίων.

Ασχολείται επίσης με την ποίηση και το δοκίμιο. Δημοσίευσε εκατοντάδες άρθρα και μελέτες σε διάφορα περιοδικά και εφημερίδες.

Έλαβε μέρος σε επιστημονικά - λαογραφικά συνέδρια και σεμινάρια με σχετικές εισηγήσεις και ανακοινώσεις. Έδωσε κατά καιρούς πολυάριθμες διαλέξεις φιλολογικού και λαογραφικού περιεχομένου. Συνεχίζει να συνεργάζεται με αρκετά έντυπα, εφημερίδες και περιοδικά. Για τη διαδρομή του στον χώρο της παραδοσιακής μουσικής, ο ίδιος έχει γράψει:

«Η πρώτη μου επαφή με το ραδιόφωνο έγινε το1950 - 1951. Ήμουν μέλος της χορωδίας του «Συλλόγου προς Διάδοσιν της Εθνικής Μουσικής» του Σίμωνος Καρά και μαθητής της Σχολής. Ο Καράς είχε μια ειδική εβδομαδιαία εκπομπή στο τότε Ε.Ι.Ρ. για το δημοτικό τραγούδι. Με συνεχείς πρόβες μαθαίναμε τραγούδια από όλες τις περιοχές της Ελλάδας και πραγματοποιούσαμε αυτή την εκπομπή.

Το 1954, ο Καράς μου πρότεινε, με αφορμή τον καταστροφικό σεισμό που ισοπέδωσε την ιδιαίτερη πατρίδα μου, τους Σοφάδες, να γράψω 5 – 6 κείμενα για μία σειρά εκπομπών με τραγούδια της περιοχής, που του τα είχα τραγουδήσει παλαιότερα και τα είχε καταγράψει σε βυζαντινή παρασημαντική. Ακόμη δεν υπήρχαν μαγνητόφωνα. Αυτά χρησιμοποιήθηκαν και επένδυσαν τα κείμενά μου. Ως στρατιώτης (1956 - 1957), μετά τη βασική μου εκπαίδευση στο ΚΕΝ Κορίνθου και τη δίμηνη μετάθεσή μου στη Θήβα, υπηρέτησα πάλι με τη διαμεσολάβηση του Καρά στον Ραδιοφωνικό Σταθμό των Ενόπλων Δυνάμεων (ΥΕΝΕΔ). Εκεί, ανέλαβα την εκπομπή του Πεζικού. Έγραφα τα κείμενα και επέλεγα τα τραγούδια. Συνεργάτες μου ήταν οι ηθοποιοί Θόδωρος Έξαρχος, Κώστας Ναός, Σαπφώ Νοταρά και, για ένα διάστημα, ο Δημήτρης Παπαμιχαήλ, καθώς και ο Γιώργος Κωνσταντίνου. Συχνά καλούσα και γνωστούς τραγουδιστές και τραγουδίστριες της εποχής εκείνης, όπως τη Μαριάννα Χατζοπούλου, τη Ζωή Κουρούκλη κ.ά., σε ζωντανή μετάδοση.

Στα Φάρσαλα, όπου διορίστηκα στις αρχές του 1961, οργάνωσα χορωδία δημοτικών τραγουδιών από μαθητές και μαθήτριες, που παρουσίαζε ειδικά προγράμματα στις εθνικές εορτές, και όχι μόνο. «Συνέθεσα», επίσης, μουσική για το θεατρικό έργο του Γιώργου Θεοτοκά «Το γεφύρι της Άρτας», το 1962, το οποίο και σκηνοθέτησα, που παίχτηκε σε δύο παραστάσεις και με… εισιτήριο! Με τα χρήματα από την πώληση των εισιτηρίων, πρότεινα και αγοράστηκε από το σχολείο μικροφωνικό συγκρότημα, και μετέδιδα στα διαλείμματα από δημοτικό τραγούδι μέχρι κλασική μουσική. Το ίδιο έκανα και αργότερα, από το 1973 έως το 1977, στα δύο Γυμνάσια Ζωγράφου, Αρρένων και Θηλέων, όπου είχα μετατεθεί. Μουσική «συνέθεσα» και για άλλα θεατρικά, πατριωτικά έργα, που παίχτηκαν στις εθνικές επετείους, καθώς και στις γυμναστικές επιδείξεις. Και εδώ τελείωσε η σταδιοδρομία μου ως… «συνθέτη»!

Έμειναν μόνο 2-3 τραγούδια, που κάποιοι μαθητές τα θυμούνταν και τα τραγουδούσαν και μετά την αναχώρησή μου από τα Φάρσαλα για αρκετά χρόνια. Η αγάπη μου, πάντως, για το δημοτικό τραγούδι ξεκίνησε όταν ήμουν ακόμη πολύ μικρός. Σε ηλικία δέκα ετών έμαθα να κατασκευάζω και να παίζω φλογέρα, ξύλινη με πιπίγκι. Αργότερα, ασχολήθηκα με διάφορα λαϊκά όργανα, όπως μαντολίνο, μπουζούκι - κυρίως -, λαούτο και σάζι. Στο μπουζούκι έπαιζα ως επί το πλείστον δημοτικά τραγούδια. Υπήρχε, άλλωστε, η σχετική παράδοση στη γενέτειρά μου, που την εκπροσωπούσαν οι κουρείς Θανάσης Παπαλόπουλος και Γιάννης Ζάβαλος. Με τα δύομπουζούκια «έβγαζαν» γάμο. Θυμάμαι, ότι «έβγαλα» κι εγώ γάμο στη γειτονιά μου με… μαντολίνο!

Ήμουν, τότε, 15 - 16 χρόνων. Τα ακούσματά μου ήταν: το δημοτικό τραγούδι και η βυζαντινή μουσική. Ο Γυφτογιάννης (Ισούφης)από τους Σοφάδες και ο Τσιτσιρίγκας από την Καρδίτσα ήταν οι καλύτεροι οργανοπαίχτες της περιοχής, έπαιζαν κλαρίνο. Ο Τσιτσιρίγκας ερχόταν με τον Αχιλλάκο Νταλάρα (βιολί και τραγούδι) κάθε χρόνο στο πανηγύρι των Σοφάδων, στις 26 Ιουλίου, της Αγίας Παρασκευής. Λίγο παλαιότερα, ερχόταν ο Νικόλας Καρακώστας, που μερικές φορές είχε μαζί του τη Ρόζα Εσκενάζυ.

Αυτούς άκουγα συχνά σε γάμους και σε πανηγύρια. Αλλά την αγάπη μου για το δημοτικό τραγούδι, πιστεύω, ότι την οφείλω, κυρίως, στη μάνα μου. Στα νιάτα της ήταν από τις καλύτερες τραγουδίστριες του χωριού και από τις πρώτες στο χοροστάσι. Ώς τα γεράματά της σχεδόν τραγουδούσε με πολύ μεράκι και με ένα ήρεμο πάθος. Της έμοιασε η μικρότερη αδελφή μου. Από τον καλλικέλαδο ιερέα της ενορίας μας, τον Παπαλιούτα, μυήθηκα στη βυζαντινή μουσική. Με ενθουσίαζε με το καταπληκτικό ψάλσιμό του. Συχνά, έκανε και τον ψάλτη, όταν λειτουργούσε ο Παπακρίβος. Ιδιαίτερη προτίμηση είχα σε ορισμένους ήχους, όπως στον πρώτο, πλάγιο του πρώτου και πλάγιο του δεύτερου. Στη νεκρώσιμη ακολουθία εναλλάσσονται αρκετοί και διαφορετικοί ήχοι. Κυριαρχεί ο πλάγιος του πρώτου. Γι’ αυτό και δεν άφηνα κηδεία για κηδεία! Στα 12 Ευαγγέλια της Μεγάλης Πέμπτης, ο Παπαλιούτας ήταν ασύγκριτος στης «καταλήξεις», που τις άλλαζε σε κάθε Ευαγγέλιο.

Ομολογώ, ότι δεν άκουσα στη ζωή μου να εκτελείται εντελέστερα η βυζαντινή ψαλμωδία.

Το 1948 - 1949, κατά τη διάρκεια του εμφυλίου, είχε φιλοξενηθεί σε ένα διπλανό σπίτι κάποιος ορεσίβιος, που είχε γραμμόφωνο με δίσκους δημοτικών τραγουδιών. Σχεδόν κάθε απόγευμα έβαζε και παίζονταν τα καλύτερα της συλλογής του, κυρίως προπολεμικής εγγραφής. Όλα αυτά με επηρέασαν και με έκαναν να αγαπήσω την παραδοσιακή μουσική και να ασχοληθώ με αυτήν».

Το πλούσιο συγγραφικό έργο, που έχει εκδώσει ο Νίκος Μπαζιάνας από το 1958 μέχρι το 2013, περιλαμβάνει δώδεκα (12) βιβλία:

1. «Ανήσυχες ώρες», ποίηση. 1958 (Πρώτο βραβείο Φιλαδελφείου Διαγωνισμού)

2. «Θέματα της εποχής μας», δοκίμια. 1971

3. «Τα φώτα τής νύχτας», ποίηση. 1972

4. «Ισημερία», ποίηση. 1972

5. «Χώρος τής απουσίας», ποίηση. 1994

6. «Για τη Λαϊκή Μουσική μας παράδοση», Μικρά μελετήματα. 1997

7. «Τα Σοφαδίτικα. Μνήμες και βιώματα μιας άλλης εποχής». 1999

8. «Λυρικά και Στοχαστικά». 2002

9. «Φως Εσπερινόν», ποίηση. 2004

10. «Το Γλωσσικό ιδίωμα των Καραγκούνηδων», Μελέτη. 2006

11. «Επίκαιρα και διαχρονικά», Δοκίμια. 2008

12. «Πνευματική Διαδρομή». 2013
Αξίζει να επισημανθεί ότι ο Νίκος Μπαζιάνας γύρισε περίπου 250 εκπομπές καταγράφοντας ήθη και έθιμα όλης της Ελλάδας με την ΕΡΤ.

Βλάχικοι χοροί και τραγούδια ΕΤ1 - Νίκος Μπαζιάνας
Το 1ο μέρος από επεισόδιο της εκπομπής της ΕΤ1 της δεκαετίας του '80 "Το Δημοτικό Τραγούδι", με τίτλο "Βλάχικοι & Καραγκούνικοι χοροί και τραγούδια", σε επιμέλεια Νίκου Μπαζιάνα και σκηνοθεσία Χρήστου Ράλλη. Εδώ το βλάχικο μέρος, με τη συνεργασία του Μορφωτικού & Λαογραφικού Συλλόγου Γαρδικίου Ασπροποτάμου στα Τρίκαλα, με υπεύθυνο τον Σωτήρη Γοργογέτα, ο οποίος και τραγουδά. Κλαρίνο παίζει ο αθάνατος Σωτήρης Σγούρος, βιολί ο εξαιρετικός Νίκος Μπιτέλης, λαούτο ο Νίκος Γκίκας και στο νταούλι (αλλά και στο τραγούδι μαζί με το Σωτ. Γοργογέτα στο "Τ' αρμέξανε τα πρόβατα") ο Γιάννης Γεωργίου.

Καραγκούνικοι χοροί και τραγούδια ΕΤ1 - Νίκος Μπαζιάνας
Το 2ο μέρος από επεισόδιο της εκπομπής της ΕΤ1 της δεκαετίας του '80 "Το Δημοτικό Τραγούδι", με τίτλο "Βλάχικοι & Καραγκούνικοι χοροί και τραγούδια", σε επιμέλεια Νίκου Μπαζιάνα και σκηνοθεσία Χρήστου Ράλλη. Εδώ το καραγκούνικο μέρος, με τη συνεργασία του Μορφωτικού Συλλόγου Σοφάδων Καρδίτσας. Τραγουδά η Α. Κοσκινιώτη - Παπάρα. Κλαρίνο παίζουν οι Α. Λαβίδας και Ι. Ισούφης, βιολί ο παλαίμαχος Αχιλλέας Νταράλας, λαούτο ο Κ. Ισούφης.

ΤΑ ΘΕΣΣΑΛΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ~ [Ραδιοφωνική εκπομπή / Φεβρωνία Ρεβύνθη - Νίκος Μπαζιάνας]

Καραγκούνικα ρουγκάτσια - Νίκος Μπαζιάνας

Ανεπανάληπτο ντοκυμαντέρ της ΕΤ1 σε επιμέλεια - κείμενα Νίκου Μπαζιάνα, σκηνοθεσία Πέτρου Λύκα, έρευνα - καταγραφή Νίκου Καραφύλλη, σχετικά με τα καραγκούνικα ρουγκάτσια ή ρογκατσιάρια. Κάτοικοι του ιστορικού χωριού του κάμπου, Μασχολούρι Καρδίτσας, αναβιώνουν ένα έθιμο με ρίζες που χάνονται στα βάθη της αρχαιότητας. Εικόνες αυθεντικές, αγνές, ήθη και αξίες μιας άλλης εποχής τόσο απόμακρης, που μιλά όμως μες στην ψυχή μας. Γιατί όσο κι αν έχουμε απομακρυνθεί από όλα αυτά που βλέπουμε στο βίντεο αυτό, όσο κι αν η σημερινή μας ζωή είναι παγκοσμιοποημένη και μαζοποιημένη, το συλλογικό υποσυνείδητο ακόμα και των νεοτέρων οδηγεί σε αυτές τις κοινές μνήμες και βιώματα...
Φλογέρα: Νίκος Φιλιππίδης
Κλαρίνο: Γιώργος Φιλίππου
Βιολί: Τάσος Κουτσιώλης
Λαούτο: Βασίλης Νταράλας - Θωμάς Γκάσος
Τουμπελέκι: Αχιλλέας Νταράλας
Τραγουδά ο Γιάννης Γκουζιώτης.

Θερμές ευχαριστίες στο Νίκο Μπαζιάνα για την προσφορά από το αρχείο του.

Τον υπέροχο αυτό άνθρωπο και σπουδαίο καθηγητή ευτυχίσαμε να τον έχουμε στο Γυμνάσιο Πολυδρόσου στα πρώτα μας χρόνια, όταν το Γυμνάσιο μεταστεγάστηκε (1978) στη σημερινή θέση που βρίσκεται σήμερα. Το 1981 μετατέθηκε στην Αθήνα και αποσπάστηκε στην κρατική τηλεόραση της ΕΡΤ 1 ως υπεύθυνος της παραδοσιακής μουσικής. Μαζί με τους συνεργάτες του, όργωσαν την Ελλάδα, καταγράφοντας δημοτικά τραγούδια και χορούς, αλλά και τον περιβάλλοντα χώρο, διάφορα έθιμα, λαϊκά δρώμενα κ.λ.π. Στην Σουβάλα διοργάνωσε μια εκπομπή για το δημοτικό τραγούδι και μια τηλεταινία. Συγκεκριμένα:

ΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ – Εκπομπή της ΕΤ 1 που μεταδόθηκε το 1982. Χοροί και τραγούδια από τη Σουβάλα Παρνασσού. Παρουσίασε ο Γιάννης Μαρρές. Κείμενα, επιμέλεια Νίκος Μπαζιάνας.

Στις 20 Απριλίου 1989 και στις 7:30 μ.μ προβλήθηκε από το Α΄ κανάλι της ΕΤ η έγχρωμη τηλεταινία "ΣΤ΄ ΑΠΟΣΚΙΑ ΤΟΥ ΠΑΡΝΑΣΣΟΥ", σενάριο-κείμενο -παρουσίαση του συμπατριώτη μας ποιητή και λογοτέχνη Γιάννη Μαρρέ και μουσική επιμέλεια του Νίκου Μπαζιάνα. Χρήστος Μ. Παπαθανασίου